مسلم مظفری - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران

نور و ظلمت در آیات متشابه قرآن از جمله واژگانی هستند که تاویلات متعددی درباره آن ها صورت گرفته و موضوعات بسیار پیچیده عرفانی حول این کلمات مطرح شده است. و کتاب بیان السعاده فی مقامات العباده از سلطان محمد گنابادی از جمله تفاسیر شیعه است که واژگان نور و ظلمت را تاویل عرفانی به مذاق شیعه صورت داده است. با بررسی های صورت گرفته می توان گفت که نور در این تفسیر، تاویل به وحدت وجود، روح، سکینه و ولایت شده؛ و ظلمت تعبیر به عدم مطلق، کثرت، شئون نفس، شهوات، حدود و نواقص شده است. و بر خلاف نظر برخی از مفسرین که خداوند را صاحب نور می شناسند نه خود نور، بر اساس این تفسیر می شود گفت که خداوند هم ذات نور و و هم صاحب نور و هم نسبت به غیر خودش، روشن کننده است. یعنی نور هم حقیقت وجود است، که همان حق اول تعالی است و او در ذات خود، بدون علت و فاعلی ظاهر است و هم روشن کننده غیر از خود از انواع حقیقی و عرضی است. و ظلمت عبارت از عدم نور، ماهیت، حدود و نواقص است؛ که خودش ذاتا مخفی است و غیر خودش را نیز مخفی می کند و این شان ماهیت حدود و عدم هاست که از تنزل وجود و ضعف ناشی می شود. این پژوهش با شیوه تحلیل محتوای کیفی متن به انجام رسیده است.

شیعه, تاویل, تفسیر, تفسیر بیان السعاده گنابادی, نور, ظلمت, تاویل نور و ظلمت