فاطمه ورداسبی - گروه آموزش عالی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
مرتضی رضایی زاده - گروه آموزش عالی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
اباصلت خراسانی - گروه آموزش عالی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
پرستو علیخانی - گروه آموزش عالی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

پیشینه و اهداف: دانشگاه­ها نقش مهمی در جامعه ایفا می­کنند. آن­ها مراکز نوآوری هستند، استعدادها را جذب کرده و پرورش می­دهند، دانش جدید را ایجاد کرده و به اشتراک می­گذارند و ارزش زیادی در اقتصاد کشوری و منطقه­ای دارند. بنابراین، کاهش بودجه­های دولتی و افزایش رقابت جهانی برای جذب کارکنان و دانشجویان شایسته، دانشگاه­ها را بر آن داشته تا شرایط بهتری را برای ارائه آموزش به شیوه­های متنوع فراهم آورند. از طرفی، فناوری­های ارتباطی نیز با ارائه شیوه­های نوینی برای آموزش، راه را برای آموزش از راه دور هموار کرده­اند. بنابراین، با توسعه اینترنت و فناوری­های چندرسانه­ای و استفاده از آنها در برنامه­های آموزشی، نوعی مدل آموزشی به نام یادگیری الکترونیکی ایجاد شده است. در یادگیری الکترونیکی، به علت وجود شبکه جهانی وب، تمامی مراحل آموزش، از آنچه که اینترنت فراهم کرده است، بهره­مند شده­اند. در فضای وب، امکانات متنوعی از جمله قرار دادن یادداشت­های کلاسی و مواد سخنرانی به­صورت برخط، سیستم های پرسش و پاسخ برخط پویا، آماده­سازی کلاس برای امتحانات، بازی­ها و شبیه­سازی مشابه زندگی واقعی برای مربیان و فراگیران فراهم است. به منظور ارائه و مدیریت فعالیت ها در محیط یادگیری الکترونیکی، از نرم­افزاری به نام سیستم مدیریت یادگیری (LMS) استفاده می­شود که تسهیلاتی را برای به اشتراک گذاشتن مواد آموزشی، ارسال اطلاعیه های مربوط به هر درس، ارائه و انجام تکالیف، ارتباطات برخط کاربران با یکدیگر، انجام ارزیابی و نتایج ارزیابی­ها، فراهم می­کند. در دسترس بودن یکی از شاخص­های مهم برای اقبال و علاقه­مندی دانشجویان و استادان نسبت به یک درس­افزار می­باشد. از این رو، هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل اثرگذار بر قابلیت دسترسی درس افزار دانشگاه شهید بهشتی است. روش ها: متناسب با این هدف، طرح پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی اتخاذ شد. جامعه آماری این پژوهش، دانشجویان مقطع کارشناسی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی تهران هستند که تجربه فعالیت در درس­افزار را داشته­اند. ۱۵ نفرمشارکت­کننده با استفاده از روش نمونه­گیری هدفمند ملاک محور،نفر انتخاب شدند و از طریق مصاحبه نیمه­ساختاریافته نسبت به جمع­آوری اطلاعات تا دستیابی محقق به اشباع نظری اقدام شد. یافته­ها با استفاده از روش کدگذاری اشتراس (Strauss) و کوربین (Corbin)، در دو سطح کدگذاری باز و محوری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته ها: بر طبق یافته­های حاصل از پانزده مورد مصاحبه، شش مقوله «ضعف درس افزار در دسترسی سریع به محتوای بحث­ها»، «فراهم نبودن امکان دسترسی برون خط به بحث­های ثبت شده»، «فراهم نبودن بسترهای چندگانه برای فعالیت در درس افزار»، «فاقد قابلیت نمایش کاربران برخط و فعالیت­های در لحظه آنها»، «ضعف درس افزار در دسترسی به بحث­های گروه قبلی» و «فاقد امکانی برای دسترسی دانشجویان به نتیجه ارزیابی عملکردشان» بدست آمدند. نتیجه گیری: نتیجه اصلی این تحقیق، برجسته سازی اهمیت شاخص «در دسترس بودن» برای درس افزارها و سیستم­های مدیریت یادگیری و نیز تعیین عوامل اثرگذار بر روی این شاخص مهم می­باشد. چنانچه طراحان و دست اندرکاران اجرای سیستم­های مدیریت یادگیری در مدارس و دانشگاه­ها علاقه­مند به ارتقای کارکرد مدیریتی درس افزارشان می­باشند، لازم است بر روی این عوامل شش­گانه توجه و تاکید درست داشته باشند. فرایندها و اجزای موجود در درس افزارها باید به گونه­ای تغییر یابند که بتوانند با رعایت عوامل شش­گانه فوق، خود را برای ذینفعان­شان «در دسترس­تر» بنمایند. بنابراین، یافته­های بدست آمده نشان می­دهند که از دیدگاه دانشجویان، این عوامل در قابلیت دسترسی درس افزار دانشگاه اثر منفی دارند. لذا پیشنهاد می­شود که زیر ساخت سخت افزاری و نرم افزاری مناسب برای درس افزار فراهم شود تا سرور بطور کامل پاسخگوی نیاز کاربران باشد.

درس افزار, سیستم مدیریت یادگیری, قابلیت دسترسی, یادگیری الکترونیکی