افشین جهانشاهی - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
علیرضا مقدم نیا - دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
محمد نهتانی - دانشگاه زابل

بررسی تغییرات منابع آب زیرزمینی در برنامه ریزی و مدیریت پایدار منابع آب هر منطقه اهمیت فراوانی دارد و مدیریت علمی آن نیازمند دانستن رابطه آن با خشکسالی است. در این پژوهش متغیرهای تبخیر، دما، بارندگی از داده های اقلیمی و از داده های هیدرولوژیکی دبی و همچنین داده های عمق آب زیرزمینی ۵۰ حلقه چاه مشاهده ای در دشت شهربابک واقع در غرب استان کرمان طی دوره آماری ۹۴-۱۳۷۱ استفاده شد. ابتدا شاخص SPI، طولانی ترین دوره و تعداد سال های مواجهه با خشکسالی محاسبه شدند. سپس با استفاده از آزمون ناپارامتری من کندال روند تغییرات شاخص SPI، تبخیر، دبی و عمق آب زیرزمینی مشخص شدند. نتایج نشان داد که در اکثر ایستگاه ها در طول ۳۳ سال اخیر، روندهای عمق آب زیرزمینی، تبخیر، دبی و شاخص خشکسالی کاهشی است. سپس رابطه همبستگی بین عمق آب زیرزمینی، شاخص SPI، تبخیر و دما بررسی شد و نتایج نشان دهنده عدم وجود رابطه همبستگی معنی داری بین متغیرهای اقلیمی تبخیر و دما با عمق آب زیرزمینی و وجود همبستگی بین عمق آب زیرزمینی (متغیر وابسته) و شاخص SPI (متغیر مستقل) در مقیاس ۴۸ ماهه بود که بیشترین ضرایب همبستگی و تبیین به ترتیب برابر با ۰/۴۳۹ و ۰/۵۱ در سطح معنی داری ۹۹ درصد به دست آمد. معنی دار بودن این رابطه حاکی از تاثیر مستقیم خشکسالی بر سطح آب زیرزمینی در این دشت است. تغییرات عمق آب زیرزمینی در ارتباط با شدت و طول دوره خشکسالی و همچنین روند منفی نشان می دهد که هر شش ایستگاه مورد بررسی با خشکسالی مواجه اند. از بین معیارهای مورد توجه در این شاخص، معیار طول دوره خشکسالی، معیار مناسبی جهت نشان دادن وضعیت خشکسالی در منطقه تشخیص داده شد و مشخص گردید که علاوه بر برداشت بیش از حد مجاز از آبخوان، خشکسالی طولانی مدت اثر مخرب تری نسبت به دوره های کوتاه تر خشکسالی در افت سطح آب زیرزمینی دارند.

آب زیرزمینی, خشکسالی, شاخص SPI, من کندال, دشت شهربابک