سیما محمدی - گروه تنوع زیستی و مدیریت اکوسیستم ها، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
فراهم احمدزاده - گروه تنوع زیستی و مدیریت اکوسیستم ها، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

پیشینه و هدف  عوامل مختلفی تنوع زیستی یک اکوسیستم را تحت تاثیر قرار می­دهند و یکی از مهم­ترین این عوامل ویژگی­های فیزیکوشیمیایی خاک است. در اکوسیستم­های خشکی بویژه جنگل­ها، بستر خاک، زیستگاه گونه­ها­ی متنوعی از بی­مهرگان است. حلزون­های زمینی بعنوان یکی از مهم­ترین گروه­های بی­مهرگان خشکی­زی در اکوسیستم­های جنگلی بشمار می­روند. یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار بر توزیع زیستی حلزون­ها، ویژگی­های فیزیکوشیمیایی خاک است. در این مطالعه ارتباط میان حضور حلزون­ها و شش پارامتر خاک شامل اسیدیته (pH )، کلسیم کل (Ca)، منیزیم کل (Mg)، کلسیم تبادلی (Ca++)، منیزیم تبادلی++) (Mg و درصد رطوبت اشباع؛ بعنوان عوامل مهم تاثیر گذار در پراکنش حلزون­های خشک­زی مورد بررسی قرار گرفت. روش شناسی  محدوده جغرافیایی مورد مطالعه این پژوهش، واقع در جنگل­های هیرکانی ایران است. ایستگاه های نمونه برداری پس از بررسی­های میدانی انجام شده در سه ناحیه جنگلی مختلف در شهرهای کردکوی، آمل و تنکابن انتخاب شدند. جهت اطمینان از یک ارزیابی جامع، نمونه­برداری در هر جنگل در سه سایت مختلف صورت پذیرفت. برای انجام این مطالعه در مجموع ۲۷ پلات نمونه­برداری با ابعداد ۳ متر × ۳ متر در نه سایت مشخص شده بکار برده شد. شناسایی حلزون­ها و تخمین تنوع زیستی با استفاده روش بارکدینگ DNA صورت پذیرفت. به منظور توصیف آماری جوامع مورد بررسی، مقادیر مربوط به فراوانی افراد (تعداد کل حلزون­ها) و همچنین تنوع گونه­ای آن ها به تفکیک جنگل­ها برای هر سایت مشخص شد. آنالیز­های مربوط به اندازه­گیری فاکتورهای خاک با استفاده از روش­های استاندارد آزمایشگاهی صورت پذیرفت. بمنظور کاهش ابعاد داده­ها و تعیین متغیرهای اصلی از آنالیز تعیین مولفه اصلی (PCA) استفاده شد و جهت تعیین رابطه میان فاکتورهای فیزیکوشیمیایی خاک و حضور حلزون­ها آنالیز همبستگی کانونی (CCA) مورد استفاده قرار گرفت. این آنالیز با مشخص نمودن میزان همبستگی بین پارامترها نشان می دهد که چگونه متغیرهای محیطی با توزیع گونه ها در مکان های مختلف مرتبط هستند. این آنالیزها با استفاده از نرم­افزارR V.۴.۰.۳  و بکارگیری بسته factoextra در این نرم­افزار صورت پذیرفت. یافته ها و بحث در مجموع تعداد ۶۷۹ عدد حلزون در ایستگاه­های نمونه­برداری جمع­آوری شد. نتایج درخت تبارشناختی و تعیین حدود گونه­ای نشان داد که ۳۷ سکانس بدست آمده متعلق به ۱۰ OTU می­باشند. نتایج آنالیز ANOVA تفاوت در فراوانی کل حلزون­ها میان جنگل­ها را معنی­دار ارزیابی نموده است. فاکتورهای اصلی برای آنالیز CCA توسط PCA انتخاب شدند. CCA با استفاده از کلسیم کل، منیزیم کل و درصد رطوبت اشباع انجام شد و نتایج نشان داد آن ها رابطه مثبتی را با اکثر OTU ها و همچنین فراوانی حلزون­ها داشتند. این فاکتورها نقش مهمی را در توزیع حلزون­های خشکی­زی ایفا می­کنند. نیاز آن ها به کلسیم و منیزیم جهت بازسازی پوسته نیازی اساسی است. همچنین مناطق با خاک مرطوب تر زیستگاه های مطلوب تری را برای حلزون ها فراهم می کنند. نتیجه گیری  در این پژوهش با در نظر گرفتن چند فاکتور کلیدی رابطه میان ویژگی­های خاک و جامعه حلزون­ها در بخش­هایی از جنگل­های هیرکانی مورد بررسی قرار گرفت و به ارائه یک ارزیابی کلی در مورد این ارتباط منتج شد. چنین مطالعاتی اطلاعاتی پایه­ای را تولید می کنند که به توسعه یک شاخص زیستی بومی ­سازی شده بر پایه حلزون­های خشکی­زی ناحیه هیرکانی کمک می کند. استفاده از یک شاخص بومی در توسعه استراتژی های مدیریتی برای حفظ فون حلزون ها کاربردی است.

آنالیز همبستگی کانونی (CCA), تنوع زیستی, درصد رطوبت اشباع, کلسیم, منیزیم