مهدی احمدیان - استادیار آینده پژوهی، دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی، دانشکده مدیریت، تهران، ایران.
مجید محمدلو - دانشجوی دکتری الهیات و معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

این مقاله درصدد پاسخ به پرسش در باب ماهیت و چیستی دوره «گذار تمدنی»، اهمیت آن، بیان ویژگی­ها و راهکارهای برون رفت از آن است. در این راستا با استفاده از روش مطالعه اسنادی و کتابخانه­ای، دوره «گذار تمدنی» در پرتو دو نظریه «ادوار تمدنی» و «مواجهه تمدنی» موردبررسی قرار می گیرد. مطابق نظریه اول گذار مرحله ای از فرآیند قهری صعود یا افول تمدنی است که رخداد آن نشانه ی صعود یا افول تمدن است؛ اما نظریه دوم، تمدن و گذار تمدنی را حاصل واکنش و پاسخ اقلیت خلاق در مواجهه با معضلات به وجودآمده می داند. دو عامل طبیعی و انسانی در رخداد چنین دوره ای نقش اساسی دارند؛ دسته اول عمدتا عوامل جغرافیایی و زیست محیطی هستند اما دسته دوم به نقش انسان و اختیارات او در بالندگی یا افول تمدن اشاره دارد و پدیده های فکری، فرهنگی، اجتماعی، تکنولوژیکی و... را مورد واکاوی قرار می دهد. تجلی دوره گذار را می توان در قالب سه مقوله محوری «علل ظهور و سقوط تمدن ها»، «نقاط عطف تمدنی» و برخورداری از «افق حرکتی تمدنی» تبیین کرد که بیان کننده دوره گذار هستند. مولفه ی اساسی که موجب می شود بررسی دوران گذار در پرتو نقاط عطف تمدنی و علل ظهور و سقوط تمدن ها معنی دار شود برخورداری از «افق حرکتی تمدنی» است. مفهوم دیگر مرتبط با دوره گذار، «مولفه های گذار» و انواع آن است که دلالت بر تمهیدات عمومی، حاکمیتی و نخبگانی در گذار به وضعیت مطلوب تمدنی و اجتماعی دارد.

تمدن, گذار تمدنی, نظریه ادواری, نظریه مواجهه, عوامل گذار, مولفه های گذار