سید حسین خادمیان نوش آبادی - دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران
محمد زارع بوشهری - استادیار گروه تاریخ اسلام، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

فلسفه علوم عهده دار پاسخ گویی به پرسش های بیرونی پیرامون دانش های مختلف است. تاریخ نیز مانند سایر علوم دارای فلسفه است که با بهره مندی از داده های فلسفی (روش ها، مفاهیم و ...) جوانب مختلف آن را بررسی می کند. البته تاریخ افزون بر فلسفه علم تاریخ، فلسفه نظری هم دارد که یکی از مباحث مهم فلسفه نظری تاریخ، عوامل محرک تاریخ است و از مباحث محوری و بحث برانگیز میان اندیشمندان این رشته است. بررسی دیدگاه بزرگانی که در این باره نگاشته اند و به پیشبرد دانش فلسفه نظری تاریخ کمک کرده اند، اهمیت دارد. میان متفکران معاصر، محمدتقی جعفری کاوش های ارزشمندی داشته است که طرح نظریه ایشان می تواند برای محققان فلسفه نظری تاریخ راهگشا باشد. پژوهش حاضر از میان آثار متنوع محمدتقی جعفری در حوزه تاریخ با هدف روشن شدن عوامل محرک تاریخ از دیدگاه او، برجسته کردن تفاوت شان درباره دیدگاه های رایج و استفاده از روش کتابخانه ای، بررسی آثار منتشرشده، تحلیل و توصیف آن به این نتیجه رسیده است که سه عامل خدا، انسان و واقعیات مفید در نظر ایشان عوامل محرک تاریخ است.

محمدتقی جعفری, فلسفه تاریخ, عامل حرکت تاریخ, خدا, انسان, منفعت گرایی