امید مجرداشکه سو - کارشناس پژوهش استانداری آذربایجان غربی

سرزمین ارمنستان از روزگار باستان در مسائل اجتماعی، سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی با ایرانیان اشتراکات فراوانیداشته اند. بدین منظور شناخت هر چه بیشتر تاریخ کهن این دو سرزمین نیازمند بهرهگیری و بررسی منابع آن دوره است. لذا سنتنوشتاری ارمنی در سده پنجم میلادی آغاز به شروع کرد و ارمنیان دست به قلم برده و آثاری نیز در این راستا نوشته شد کهدربرگیرنده تشریحاتی راجع به دین مسیحیت و چگونگی گسترش آن، زندگی گریگور قدیس، ثبت و ضبط حوادث دوره های مختلفتاریخ ارمنستان میشد و در بین این گزارشات به تاریخ ایران در عصر اشکانی و به خصوص ساسانی نیز میپرداختند. منابع سده پنجم میلادی که دوره طلایی تاریخنگاری ارمنستان نیز میباشد، مطالب مفیدی از جمله: تاریخ، فلسفه، فرهنگ، ساختارهای سیاسی و اجتماعی و عقاید دینی و تقابل آنها با سایر آیینها و… در بردارند. ازاین روی برای آشکارکردن ابهامات و آگاهیهای بیشتر در این زمینه ها میبایست صفحات پر فراز و نشیب منابع ارمنی را ورق زد و از دل این آثار اطلاعات سودمندی از رویدادهای آن دوره استخراج کرد. زیرا حیات سیاسی ارمنستان کاملا تحت تاثر تحولات داخلی ایران ساسانی بوده و به این علت نه فقط راجع به شاهنشاهان ایرانی در دوره اشکانی و ساسانی مطالبی مهم دارند؛ بلکه نحوه سیاست خارجه و ارتباط هر دو سرزمین با یکدیگر نیز از این متون مستخرج میشود.در زمان حکومت اشکانیان ارمنستان بود که با تکیه بر ادبیات ارمنی، دوره طلایی تاریخنگاری تاریخ ارمنستان رقم خورد. مولفان ارمنی در کتب خود به اجبار حوادث دوره سلسله اشکانی و ساسانی را نیز مینگاشتند. از زمره آنها میتوان به: آگاتانگغوس، پاوستوس بوزند، غازار پارپتسی و…، اشاره نمود.لذا تحقیق پیش رو سعی بر آن داشته تا با بهره از منابع و مآخذ نوین با استفاده از روش تحیلی- توصیفی در پی پاسخ به این مسئله باشد که تاریخ ساسانیان چگونه در اثر »تاریخ ارمنیان« نوشته آگاتانگغوس انعکاس یافته است. یافته های پژوهش حاکی از آن دارد که هرچند دادههای مفیدی در راستای روشنایی گوشه های تاریک تاریخ ساسانیان از این منبع ارمنی به دست می آید اما با توجه به اینکه ارمنیان تحت تسلط و حملات ساسانیان و نیز هم مذهب نبودن ساسانیان و ارمنیان و... این نویسنده ارمنی همانند سایر تاریخ نگاران هم دوره خویش به نقد دولت ساسانی و غلوآمیزی در ارتباط با حاکمان ارمنی پرداخته است؛ بنابراین می بایست با دیده انتقاد و دقت به این منبع ارمنی نگریست.

ساسانیان، ارمنستان، آگاتانگغوس، روم، شاپور اول.