قلادز ازنا؛ استحکاماتی نویافته در گستره سرزمین های پارت و ساسانی و نقش آن در تجارت محلی و فرامنطقه ای

قلعه ها با توجه به ماندگاری، کاربری و اهمیتشان در حکومت های مختلف، درزمره مهمترین شواهدی هستند که در علم باستان شناسی به آن ها پرداخته می شود. تا به حال قلعه های باستانی فراوانی در محدوده قلمرو وسیع پارت و ساسانی در داخل و خارج از ایران شناسایی شده است. فراوانی این سازه ها در ادوار مذکور، علاوه بر جنبه های حفاظتی و سیاسی منطقه ای، به دلیل حفاظت از راه های ارتباطی مختلف نظیر جاده ابریشم و مسیرهای فرعی این شاهراه، در راستای توسعه تجارت در جهان باستان نیز بوده است. ازنا به عنوان یکی از دشت های شرق زاگرس مرکزی از مناطق مهم باستان شناسی محسوب می شود که در مسیر ارتباطی شرق به غرب و شمال به جنوب تمدنهای باستانی واقع گردیده است. علی رغم ثبت و شناسایی شمار زیادی محوطه باستانی در بازه زمانی دوران تاریخی پارت و ساسانی در دشت ازنا، تابه حال پژوهشی هدفمند بر روی این آثار صورت نگرفته و استقرارهای ادوار مذکور در ازنا ناشناخته هستند. قلعه «قلادز» مشرف بر دشت ازنا، در شرق روستای مسعودآباد قرار دارد. این قلعه طی بررسی باستان شناسی که توسط نگارندگان در سال ۱۳۹۹ صورت گرفت، شناسایی و یافته های باستانی فراوانی ازجمله بقایای معماری، داده های سفالی و استخوانی ثبت و مستندنگاری گردیدند. هدف اساسی این پژوهش بررسی ویژگی های معماری، ادوار استقراری و نقش این قلعه در شبکه تجارت منطقه ای و فرامنطقه ای است. با توجه به آثار برجای مانده از این قلعه، می توان اذعان نمود که ساکنان آن با شناختی کامل از زیست بوم منطقه و استفاده از مصالح بومی با ترکیبی از هنر صخره تراشی و مصالح سنگ و ساروج و آجر مربع شکل، سازه ای شاخص، عظیم و صعب العبور را در راستای رسیدن به اهدافشان ایجاد نمودند. پس از انجام گونه شناسی نسبی یافته های سفالی و بقایای معماری، مشخص گردید که قلادز با سایر قلعه های دوران پارت و ساسانی در ایران و بین النهرین قابل قیاس است. از طرفی مشرف بودن این قلعه بر دشت ازنا و راه های باستانی آن، موید اهمیت این مجموعه به عنوان یکی از ساختارهای تامین کننده امنیت و عاملی درتوسعه شبکه تجارت منطقه ای و فرامنطقه ای، در میان فرهنگ های غرب ایران با بین النهرین و مناطق مرکزی ایران و نواحی شرقی تر در دوران پارت/ساسانی است.

کلیدواژه ها:

قلعه ها ، قلادز ازنا ، لرستان ، تجارت ، پارت ، ساسانی