حسن اکبری بیرق - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
امینه حقیقی پیشتری - دانش آموخته دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

نظریه«تکامل/فرگشت بر اساس انتخاب طبیعی» که در نیمه دوم قرن نوزدهم توسط چارلز داروین ارائه شد، تنها در حوزه دانش زیست شناسی محدود نماند و بر ادراک عالمان علوم انسانی و اجتماعی از موضوعات مورد مطالعه خود، تاثیری ژرف نهاد. روان شناسی و نقد ادبی، از جمله معارفی بودند که به لحاظ بینش و روش، از این نظریه متاثر شدند و متعاقب آن، داروینیسم ادبی را بنیان نهادند. داروینیسم ادبی مدعی است رفتارهای ادبی در طبیعت فرگشت یافته بشر ریشه دارد. البته گاه اصطلاح «نقد فرگشتی» جایگزین «داروینیسم ادبی» شده و به جای آن به کاررفته است.در این مقاله کوشیده ایم گزارشی از سیر تاثیرپذیری ادبیات و نقد ادبی از نظریه تکامل(فرگشت) ارائه نماییم و نشان دهیم که نقد ادبی تکاملی(فرگشتی)، با شناسایی نیازهای اساسی و مشترک انسان از قبیل جذابیت جنسی، فرزند آوری، موقعیت اجتماعی، بر پایه روانشناسی و زیست شناسی فرگشتی ضمن ارائه خوانشی جدید از متون ادبی به کاوش در شخصیت های انسانی که در ادبیات بازنمایی شده، می پردازد. پس از معرفی این رهیافت به متون ادبی، با روشی توصیفی-تحلیلی، یکی از رمان های عامه پسند معاصر ایران (عالی جناب عشق) نوشته رجبعلی اعتمادی را مورد نقد فرگشتی قرارداده، عناصری فرگشتی همچون: موقعیت و جایگاه اجتماعی، جذابیت ظاهری، رقابت و انتقام جویی، خیانت و تجاوز، پدرسالاری، همدلی، حسادت جنسی، را از آن استخراج نموده، سرانجام به این نتیجه رسیده ایم که نقدفرگشتی ادبی، ظرفیت بازنمایی محتوای زیستی متون داستانی را دارا است و طبیعت انسانی را به خوبی از طریق تحلیل این نوع متون به تصویر می کشد.

داروینیسم, فرگشت, نقد ادبی فرگشتی, رمان فارسی قرن ۱۴ شمسی, عالی جناب عشق, ر.اعتمادی