رسول سیفی - Masters student, Department of Plant Genetics and Production Engineering, Department of Plant Genetics and Breeding, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Mohaghegh Ardabili University
سدابه جهانبخش گده کهریز - Professor, Department of Production Engineering and Plant Genetics, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Mohaghegh Ardabili University
سلیم فرزانه - Associate Professor, Department of Production Engineering and Plant Genetics, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Mohaghegh Ardabili University
علی عبادی - Professor, Department of Production Engineering and Plant Genetics, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Mohaghegh Ardabili University
صابر سیف امیری - faculty members of Moghan Agriculture and Natural Resources Research Center

مقدمه و هدف: سویا (Glycine max L.) گیاهی یک ساله و خودگشن، دیپلوئید، متعلق به تیره نخود Leguminosae می­باشد و از مهم ترین گیاهان روغنی در جهان محسوب می­شود. مقدار عملکرد روغن سویا بخش اقتصادی آن می­باشد که به عملکرد دانه و اجزای آن به آن وابسته می ­باشد. شناخت روابط بین این صفات و روابط آن­ها برای اصلاح­گران اهمیت زیادی دارد. گزارش های مختلفی از روابط بین صفات با میزان عملکرد دانه در سویا وجود دارد؛ لذا در این تحقیق به بررسی پاسخ ارقام و لاین­های مختلف سویا، از نظر عملکرد و اجزای عملکرد در سه سطح تنش خشکی و نرمال برای انتخاب صفاتی که می­توانند به عنوان معیارهای انتخاب برای گزینش ارقام و لاین ­ها مدنظر باشند، پرداخته شده است. مواد و روش ­ها: به منظور ارزیابی اثر استرس خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد و خصوصیات فیزیولوژیک ارقام و لاین­های مختلف سویا و تحلیل روابط بین صفات برای انتخاب ارقام مقاوم و سازگار با شرایط خشک ایران، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوک­های کامل تصادفی اجرا شد. در این تحقیق سطوح آبیاری شامل: ۱- آبیاری کامل ۲- تنش بعد از گلدهی ۳- تنش بعد از غلاف­دهی به عنوان عامل اصلی و ارقام و لاین­های سویا به عنوان عامل فرعی در چهار تکرار بود.   یافته­ ها: بین فاکتور اصلی (تنش خشکی) از نظر صفات ارتفاع بوته، سطح برگ، طول نیام، تعداد دانه در نیام، وزن خشک بوته، وزن دانه در هر نیام، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد اقتصادی و عملکرد بوته در واحد سطح و بین سطوح فاکتور فرعی (ارقام و لاین) از نظر کلیه صفات مورد ارزیابی اختلاف معنی داری در سطوح احتمال ۵ و ۱ درصد مشاهده شد. از نظر اثر متقابل فاکتور اصلی و فرعی فقط صفات ارتفاع بوته، طول نیام، تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام، وزن دانه در هر نیام و عملکرد بیولوژیک اختلاف معنی داری در سطوح احتمال ۵ و ۱ درصد داشتند. با افزایش تنش از مرحله گلدهی به مرحله غلاف­دهی عملکرد و اجزای عملکرد کم شده و نسبت به شرایط آبیاری کامل کم شد. تیمار بدون تنش (نرمال) با میانگین ۳۱۳۴/۴۰ کیلوگرم بیشترین عملکرد را نشان داد و نسبت به تیمار تنش بعد از غلاف­دهی حدود  ۱۱/۷۵ درصد عملکرد بیشتری را تولید نمود به عبارتی با افزایش شدت تنش عملکرد دانه کم شد. در بین ارقام مورد مطالعه از نظر عملکرد و اجزای عملکرد لاین آرین و ژنوتیپ DPX به عنوان ارقام برتر و ارقام کوثر، پارسا و صبا نیز کمترین عملکرد را داشتند. نتیجه­ گیری: با افزایش تنش از مرحله گلدهی به محله غلاف­دهی عملکرد و اجزای عملکرد کم شد و نسبت به شرایط آیاری کامل کاهش داشت. تیمار بدون تنش (نرمال) با میانگین ۳۱۳۴/۴۰ کیلوگرم بیشترین عملکرد را نشان داده و نسبت به تیمار تنش بعد از غلاف­دهی  حدود ۱۱/۷۵ درصد عملکرد بیشتری داشت، به عبارتی با افزایش تنش، عملکرد دانه کاهش یافت. در بین ارقام مورد نیز مطالعه از نظر عملکرد و اجزای عملکرد لاین آرین و ژنوتیپ DPX به عنوان ارقام برتر و لاین های کوثر، پارسا و صبا به عنوان لاین­های ضعیف بودند.

Drought stress and DPX genotype, Economic yield, Resistant cultivars, Pod production, ارقام مقاوم, عملکرد اقتصادی, غلاف دهی, تنش خشکی و ژنوتیپ DPX