علی بابایی - دانشیار دانشگاه تبریز

در همه برهانهای غیر وجودی درجه ای از تکثرگرایی که ویژگی ذاتی نگاه ماهوی است وجود دارد؛ یکی از وجوه بازتاب این کثرت گرایی در برهانهای «جسم، حرکت، حدوث، شناخت نفس نظر بر مجموع عالم و...» این است که در همه ی آن ها «سالک و مسلک و مسلوک منه و مسلوک الیه» - به جز با اندکی تفاوت در نفس - با هم تفاوت دارند؛ در این میان برهان صدیقین برهانی است که به تقریر ابن سینا ادعا می شود از چیزی جز خود وجود به خود وجود نمی رسد؛ ملاصدرا برهان صدیقین سینایی را به دلیل تاثر از مبانی سیر اول، یعنی استفاده از امکان ماهوی در زمره ی برهان های دیگر قرار می دهد و آن را برهان مطلوب خود نمی یابد؛ و بنابراین خود بنا بر مسلک فلسفی اش تقریری جدید از برهان صدیقین ارائه می دهد. بر برهان های صدیقین صدرا انتقاداتی وارد کرده اند که همانند برهان سینایی از «غیر» (= غیر وجود) برای اثبات حق تعالی استفاده شده است؛ تحقیق حاضر معتقد است، هر یک از برهان های سینایی و صدرایی از اقتضائات مراتب خود پیروی می کنند؛ بنابراین با لحاظ خصوصیات مرتبه به شرطی جزو برهان های صدیقین است و به شرطی دیگر ارائه ی برهان بر او تعالی محال است؛ مگر این که از منطق و مسلک معرفتی دیگری بهره جسته شود.

سه سیر فلسفی, اصالت ماهیت, اصالت وجود وحدت تشکیکی, اصالت وجود وحدت شخصی, برهان صدیقین