مریم احمدی کافشانی - دانشجوی دکتری فلسفه دین، دانشگاه تهران
عبدالرسول کشفی - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران
محمدرضا بیات - استادیار گروه فلسفه دین دانشگاه تهران

نیایش از منظر «خداباوری کلاسیک» نوعی «تخاطب» با امر الوهی/ مقدس است. در برابر، «همه خداباوری» به دلیل نفی شخص وارگی امر الوهی از پذیرش این تعریف امتناع و آن را به «ژرف اندیشی» تعریف می کند. نیایش به معنای «ژرف اندیشی» با چالش هایی روبه رو است. این معنا از نیایش افزون بر ناسازگاری مفهومی الوهیت ناشخص وار، با فهم متعارف از نیایش و واقعیت میدانی رفتار مومنان نیز ناسازگار است. ازاین رو، ژرف اندیشی نه تنها «همه خداباوری» را در موضعی برتر از «خداباوری کلاسیک» قرار نمی دهد بلکه آن را در تعریف دین نیز دست خوش چالش می کند. اگر در تعریف یک دین نتوان جایگاه بایسته ای برای نیایش یافت، می توان به ناسازگاری آن حکم داد و این اشکالی است که «همه خداباوری» را، به طور جدی، تهدید می کند. در این مقاله با مرور معناشناسی نیایش در دو تصور «خداباوری کلاسیک» و «همه خداباوری» به بررسی نقدهای مطرح خواهیم پرداخت و در پایان ضمن نشان دادن قوت اشکالات وارد بر معنای نیایش در «همه خداباوری» نشان می دهیم که معنای این مقوله در «خداباوری کلاسیک» قابل دفاع تر است.

نیایش, امر الوهی, شخص وارگی, ناشخص وارگی, تخاطب, ژرف اندیشی