محمدباقر زمانی قمشه ای - دانش آموخته مدرسه فقهی امام محمد باقر ع
علی زمانی قمشه ای - استاد خارج حوزه علمیه

یکی از بحث­های مهم در رابطه با رویت هلال، بحث اتحاد و اختلاف افق است. در این مقاله به این نکته پرداخته می شود که آیا می توان ضابطه ای برای تسری حکم رویت هلال از یک منطقه به منطقه دیگر ارائه داد؟ ضمن این تحقیق مشخص می شود که علما در این­باره ضوابطی را بیان­کرده­اند که عبارتند از: اتحاد افق در بلاد متقارب، اتحاد مشارق و مغارب، ثبوت هلال در حد فاصله ۸ درجه شرقی، کفایت رویت در یک منطقه برای همه مناطق. نویسنده ضمن بررسی و نقد ادله هر کدام از این ضوابط چهار گانه، به بررسی مشکل عمده آنها، یعنی عدم اتکا بر ادله روایی منطبق بر مبانی فلکی پرداخته است. البته بر این نکته تاکید می شود که ضابطه محقق خویی مبنی بر اتحاد افق تمام زمین در شروع اول ماه، از دقت بالاتری برخوردار است. اگر چه ادله ایشان تمام است، اما قسمتی از مدعای ایشان به روایات مستند نیست که این مساله با تکیه بر قانونی بر گرفته از روایات رفع می شود. بر پایه این قانون، به اثبات هلال در مناطقی که خورشید از نصف النهار آنها گذشته حکم می­شود و در مناطقی که خورشید از نصف النهار آنها نگذشته، اول ماه با یک روز تاخیر اعلام می­شود.با توجه به ادله مذکور در مقاله، این نتیجه روشن می­گردد که اولا از لحاظ جغرافیایی، حتی مناطقی که دارای طول جغرافیایی نزدیک هستند ممکن است که لحظه ورود به ماه جدید در آن­ها یکسان نباشد و ثانیا با توجه به شرایط ماه و زمین در هر ماه قمری، مناطقی هم افق می­شوند که ممکن است در ماه بعد یا قبل هم افق نباشند.

افق, استهلال, ماه جدید, رویت هلال, وحدت افق, اختلاف افق