محمود توکلی - دانشجوی کارشناسی ارشد جنگل شناسی و اکولوژی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور
یحیی کوچ - استادیار گروه مرتعداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور
مسلم اکبری نیا - دانشیار گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور

کرم های خاکی، مهم ترین مشخصه در ارزیابی کیفیت و سلامت خاک اکوسیستم­های جنگلی به شمار می آیند. وضعیت رویشگاه­های جنگلی (تخریب­یافته یا حفاظت­شده) و نوع پوشش درختی از جمله عوامل موثر بر فراوانی و تنوع کرم­های خاکی معرفی شده­اند. با هدف بررسی اثر رویشگاه­های جنگلی تخریب شده و احیاشده ناحیه خزری بر فراوانی و تنوع این موجودات خاک زی، نمونه­برداری از لاشبرگ و خاک (سطح ۲۰ ×۲۰ سانتی­متر، عمق ۱۵ سانتی­متر) جنگل طبیعی کمتر دست­خورده ممرز- انجیلی، جنگل طبیعی تخریب­یافته پوشیده شده با تک­درختانی از ممرز و انجیلی، و جنگلکاری های توسکا، بلندمازو و زربین در منطقه نوشهر انجام گرفت. کرم­های خاکی، با توجه به شکل و مشخصه­های ظاهری، شناسایی شده و زی­توده آنها به تفکیک هر گونه در آزمایشگاه اندازه­گیری شد. به منظور مطالعه تنوع زیستی کرم­های خاکی از شاخص­های تنوع سیمپسون، غنای مارگالف و یکنواختی کامارگو استفاده شد. در مجموع پنج گونه مختلف کرم خاکی در رویشگاه­های تحت مطالعه شناسایی شد. براساس نتایج، همه کرم­های خاکی شناسایی شده به یک خانواده (Lumbricidae)، چهار جنس (Lumbricus، Dendrobaena، Aporrectodea و Octolasion) و سه گروه اکولوژیک (Epigeic، Anecic و Endogeic)تعلق دارند. کرم­­ خاکی Dendrobaena octaedra از گروه اکولوژیک Epigeic در همه رویشگاه­های تحت مطالعه در این تحقیق مشاهده شد و دارای بیشترین فراوانی بود. گونه­های کرم خاکی متعلق به گروه های اکولوژیک Anecic و Endogeic در رویشگاه­های بلندمازو، زربین و عرصه تخریب­شده یافت نشدند. در مجموع گروه­های اکولوژیک کرم­های خاکی تحت رویشگاه­های جنگل طبیعی کمتر دست­خورده و توسکا، بیشترین فراوانی را داشتند که با مشخصه های نیتروژن لاشبرگ و خاک و همچنین pH خاک رابطه مثبت معنی­دار و با مشخصه­های کربن و نسبت کربن به نیتروژن لاشبرگ و خاک رابطه منفی معنی­دار نشان دادند. می­توان نتیجه­ گرفت که تخریب رویشگاه­های جنگلی، سبب کاهش فراوانی و تنوع کرم خاکی شده، درحالی که جنگلکاری عرصه­های تخریب یافته، به ویژه با گونه توسکا، تنوع و فراوانی کرم­های خاکی را افزایش داده است.

جنگل طبیعی, جنگلکاری, کیفیت لاشبرگ, گروه های اکولوژیک کرم خاکی, منطقه نوشهر