فردین موسیوند - دکتری زمین شناسی اقتصادی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شاهرود
ابراهیم راستاد - دکتری زمین شناسی اقتصادی، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران
جان پیتر - دکتری زمین شناسی اقتصادی، سازمان زمین شناسی کانادا

کانسارهای سولفید توده ای آتشفشانزاد VMS ایران در دوره های زمانی و پهنه های ساختاری مختلف و بصورت تیپهای گوناگون رخ داده اند . این کانسارها در مقایسه با تیپهای جهانی شامل تیپ مافیک یا Cyprus کانسار شیخ عالی هرمزگان و زورآباد خوی)، پلیتیک مافیک یا تیپ Besshi کانسار بوانات فارس و نوده سبزوا ر )، تیپ بایمدال مافیک یا تیپ Noranda کانسار سرگز جیرفت )، بایمدال فلسیک یا تیپ Kuroko کانسار باریکا سرد شت ، دره کاشان ) و سیلیسیکلاستیک فلسیک یا تیپ ) Bathurst کانسار چاه گز شهربابک ) می باشد . پهنه های ساختاری میزبان این کانسارها شامل : ١ ) زمانی رخ داد این کانسارها از قدیم به جدید عبارتند از : ١) پروتروزوئیک پسین (کانسار مس (روی) تکنار)، ٢) تریاس بالایی - ژوراسیک زیرین (کانسار مس (روی) سرگز و بوانات )، ٣) ژوراسیک م یانی (کانسار روی-سرب-مس چاه گز )، ۴) کرتاسه میانی - بالایی (کانسار باریت-روی- سرب غنی از طلای باریکا)، ۵) کرتاسه بالایی (کانسار مس (روی) نوده در زیرپهنه سبزوار و کانسارهای مس (روی) موجود در افیولیتها شامل کانسارهای شیخ عالی و احمدآباد هرمزگان، زورآباد خوی، زاغ دره بافت، رمشک کرمان، گزیک، مسگران و خلیلان بیرجند) و ۶) ائوسن- الیگوسن (کانسار باریت (سرب- روی) دره کاشان). بنابراین با توجه به توزیع زمانی فوق ملاحظه می گردد که دوران مزوزوئیک (ژوراسیک و کرتاسه) مهمترین زمان برای رخداد کانسار های VMS در ایران می باش د. از طرف دیگر پهنه سنندج - سیرجان و مخصوصاً قسمت جنوبی آن به دلیل میزبانی تیپهای گوناگون و بزرگترین و بیشترین ذخایر VMS جذاب ترین پهنه ساختاری در ایران جهت اکتشاف این کانسار ها می باشد . محیطهای تکتونیکی عمده تشکیل کانسارهای VMS ایران شامل محیط کمانی و سوپراسابداکشن می باشند . محیط کمانی (شامل محیطهای کمانی آغازین، ریفتهای کمانی یا درون کمانی و حوضه های پشت کمانی ) در زمانهای پروتروزوئیک، مزوزوئیک و سنوزوئیک مهمترین محیط تشکیل اغلب تیپ های VMS به جز تیپ مافیک ) در ایران است . کانسارهای VMS در پهنه های سنندج -سیرجان و ارومیه - دختر به ترتیب در کمانهای ماگمایی مزوزوئیک و سنوزوئیک ناشی از فرورانش پوسته اقیانوسی نئوتتیس به زی ر صفحه قاره ای ایران تشکیل شده اند . از آنجا که سنگ های آتشفشانی مزوزوئیک و سنوزوئیک در ایران گسترش زیادی بویژه در پهنه های سنندج –سیرجان، ارومیه-دختر، ایران مرکزی و شرق ایران دارند و از طرف دیگر تمام انواع ذخایر تیپ VMS در ایران شناسایی شده اند، لذا ضروری است که اکتشاف این تیپ از کانسارها در ایران مورد توجه جدی قرار گیرد.

سولفید توده ای، ایران، گستره زمانی و مکانی، جایگاه ژئودینامیکی