بهروز ابراهیمی - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند، نویسنده مسئول:
هادی معماریان - استادیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند
سید محمد تاجبخش - استادیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند

امروزه ارزیابی پروژه های آبخیزداری، ضرورتی انکار ناپذیر به منظور برنامه ریزی های آینده در خصوص طرح های اجرایی و مدیریت منابع طبیعی است. در این پژوهش به منظور ارزیابی عملیات آبخیزداری در حوزه آبخیز دشت مختاران به مقایسه فعالیت های انجام شده آبخیزداری در حوزه به تفکیک زیرحوزه، سال و نوع اجرا با فعالیت های پیش بینی شده آبخیزداری در مطالعات توجیهی پرداخته شد. نتایج حاصل نشان می دهد که در مطالعات توجیهی برای تمام زیرحوزه ها بر اساس اولویت بندی، عملیات بیولوژیک و عملیات مکانیکی پیش بینی شده است در صورتی که طبق فعالیت های اجرایی در سال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ عملیات بیولوژیک فقط برای زیرحوزه های M۲۱ و M۲۲ انجام شده است. از طرف دیگر فعالیت های اجرایی مکانیکی فقط در زیرحوزه های M۲۱، M۲۲ و M۴۱ انجام گرفته است و با نوع عملیاتی که برای آن زیرحوزه ها قبلا پیش بینی شده بود مغایرت دارد. بررسی ها نشان داد که دلایل اصلی مغایرت و تفاوت میان فعالیت های پیش بینی شده با فعالیت های اجرایی آبخیزداری در حوزه آبخیز دشت مختاران این است که در مطالعات توجیهی به درجه اهمیت مشکلات، تنگناها و اثرات اقتصادی و اجتماعی ناشی از محدودیت ها توجه شایانی نشده است. همچنین کمبود اعتبارات عمرانی و تراکم کم جمعیت در حوزه آبخیز دشت مختاران عوامل دیگری برای عدم اجرای فعالیت های پیش بینی شده آبخیزداری بوده است. بنابراین جهت کاهش مغایرت و تفاوت میان فعالیت های پیش بینی شده با فعالیت های انجام شده آبخیزداری، باید تدابیری در نظر گرفت که عبارتند از: ۱- با توجه به این که انجام کارها به دلیل کمبود نیروی انسانی و منابع، همزمان در همه زیرحوزه ها امکان پذیر نیست اولویت بندی زیرحوزه ها بایستی در مراحل اولیه مشخص گردد. ۲- به منظور اولویت بندی زیرحوزه ها، استفاده از روش های دقیق و ریاضی اولویت بندی نظیر فازی تاپسیس توصیه می شود. ۳- لزوم داشتن نگرشی جامع در اولویت بندی و انتخاب نوع عملیات آبخیزداری ضرورتی انکار ناپذیر است تا از میزان مغایرت میان فعالیت های پیش بینی شده با فعالیت های اجرایی کاسته شود. ۴- به دلیل کمبود میزان اعتبارات عمرانی و تراکم کم جمعیت در حوزه بایستی مدیریت جامع حوزه های آبخیز شامل مطالعه، بررسی و شناخت کلیه جنبه های فنی، اقتصادی و اجتماعی حوزه باشد تا از اتلاف منابع جلوگیری و اهداف آبخیزداری محقق گردد.

ارزیابی, فعالیت های پیش بینی شده, فعالیت های انجام شده, عملیات آبخیزداری, مختاران