رضا یوسف وند - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور تهران، ایران. Yousefvand@pnu.ac.ir

بررسی مکتب شیخیه از آن رو ضرورت دارد که این فرقه نقش قابل توجهی در پیدایش جریانات انحرافی جدید مذهبی و تحولات اجتماعی در دوره معاصر داشته است. عقاید خاص شیخ احمد احسایی و پس از او سید کاظم رشتی باعث شد، مکتب شیخیه از دل تشیع سر برآورده و چهره ای متفاوت نسبت به اصل اصیل خود، یعنی شیعه ی ناب ارائه دهد. در تقسیم بندی علل و عواملی که بر اساس آنها موعودباوری و اعتقاد به آمدن منجی آخر الزمان موجب پیدایش فرقه های مذهبی می شود، دو دسته عامل را می توان ذکر کرد: نخست دسته ای که فردی بوده و به ادعاهای فردی خاص مربوط می شود؛ مانند فرقه ی قادیانیه  دسته ی دوم، عوامل اجتماعی است و به شرایط اجتماعی پیدایش فرقه ها باز می گردد؛ مانند قیام مهدی سودانی. این دسته عوامل یعنی شرایط اجتماعی از قبیل: فقر، ظلم و فساد و بی عدالتی، در پیدایش فرقه ی شیخیه نقش ویژه ای داشته است. پرسش اصلی این پژوهش، این است که چه رابطه ای بین پیدایش فرقه ی شیخیه و عوامل زمینه ساز آن وجود داشته است؟ فرضیه ی مورد بحث، عبارت است از اینکه بین مقتضیات زمان و شرایط اجتماعی و ایجاد فرقه ی شیخیه، رابطه وجود دارد. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی به تبیین فرضیه پرداخته است.

مهدویت, منجی گرایی, فرقه ی شیخیه, تاریخ پنداری, شیخ احمد احسایی