محسن موحدی اصل - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم
عسکر دیرباز - دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه قم
دریافت - : ۲۷۰۲/۱۳۹۸ - پذیرش: ۲۲/۰۶/۱۳۹۸

قاعده کلی بدوی در بین فلاسفه در بحث شریف «جعل» بدین قرار است که هر حکیم و فیلسوفی، اگر قائل به اصالت وجود باشد، وجود را مجعول می داند و اگر قائل به اصالت ماهیت باشد، جعل را به ماهیت بر می گرداند. نظریه سوم هم بدین قرار است که جعل به اتصاف ماهیت به وجود بر میگردد.

این نظریه حکایت از آن دارد که وجود واجب تعالی منفک و بریده از وجود ماسوی الله نیست؛ بلکه یک حقیقت واحد صمدی، کل عالم را پر می کند و جایی برای غیر باقی نمی¬گذارد؛ ازین رو وجود مجعول نیست؛ بلکه جعل به ظهورات وجود برمی¬گردد برای فهم این نظریه باید به مبانی این بحث، همچون احاطه وجودی حق، ظهور و تجلی ذات الهی، و اطلاق مقسمی او توجه ویژه داشت تا سلطان توحید صمدی حق ظهور کند. آن گاه جمع بین اقوال نیز میسر می شود.