حمید مسجدسرائی - دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
مصطفی جباری - دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

در فقه و قانون مدنی، نفوذ وصیت به بیش از ثلث منوط به اجازه ورثه دانسته شده است؛ اگرچه درباره­ زمان نفوذ اجازه ورثه در فقه اختلاف نظر وجود داشته و قانون مدنی آن­ را به اجمال و ابهام گذاشته و از آن گذشته است. اما این نوشتار- که به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای انجام شده است- در پی یافتن پاسخ به این سوال است که آیا وصیت امری تعبدی یا توقیفی بوده که نفوذ آن در بیش از ثلث، منوط به اجازه ورثه است یا آن­که می­توان آن را امری موردی و قضایی تلقی کرده و نه تنها وصیت به بیش از ثلث، بلکه گاهی حتی به مقدار ثلث را نیز نافذ ندانست؟ ادعای نویسندگان آن است که می­توان وصیت را از حوزه احوال شخصیه خارج دانست و آن را امری قضائی تلقی کرده و بسته به اوضاع و شرایط اقتصادی، روحی و عاطفی ورثه و نیز تعداد آنان و مقدار ما­ترک و نیز وضع مالی و اقتصادی موصی­له یا موصی­لهم متغیر دانست و در نتیجه، پذیرفت که وصیت از یک رابطه انحصاری بین موصی و موصی­له در می­آید و این نهاد دادرسی و دادرس است که در خصوص اعمال آن به اندازه ثلث و گاه به کمتر از ثلث، تصمیم می­گیرد.

اجازه ورثه در وصیت, نفوذ وصیت, وصیت, وصیت به ثلث, وصیت مازاد بر ثلث