آزاده آقالطیفی - دکتری معماری؛ استادیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی

در روزگاری زندگی می کنیم که تغییر جزء جدایی ناپذیر آن است. این تغییرات، گاه درپی ویژگی های بارز معماری شهر یا محله است و گاه هویتی نو را فراهم می کند. ولی هم هجا به اندازه خانه ، یعنی همان فضای زندگی، تغییر نکرده و چون خانه مفهومی تجربی و انتزاعی از زمان و مکان است؛ بدین ترتیب می تواند نسبت گذشت هوحال ساکنان را بهتر روشن کند. مساله اصلی این نوشتار، کشف ویژگی های بارز معماری خانه های تاریخی و قیاس آن با ویژگی های خانه های معاصر در شهری است که نه تنها معماری متمایز دارد؛ بلکه سیمای شهری آن متاثر از تغییرات بافت مسکونی معاصر، متحول شده است. از این رو پژوهش حاضر جستجوی نسبت حال و گذشته در خانه های سنندج را مدنظر دارد. پرسش های اصلی این پژوهش چیستی ویژگی های خانه های تاریخی سنندج و چگونگی تحولات در خانه های معاصر آن بوده است و ازاین رو هدف این مقاله را می توان یافتن نسبت تغییرات خانه های معاصر و تاریخی سنندج دانست. این پژوهش با رویکردی کیفی، در دو دسته خانه های سنتی و معاصر و در سه سطح تحلیل مبتنی بر تاثیر ویژگی های کلی شهر بر خانه ها، قیاس بین کالبد به روش تحلیلی- توصیفی و تحلیل مبتنی بر تطابق فرهنگ زیست و معماری، به روش تحلیل محتوای مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته، به انجام رسیده است. نتایج نشانگر آن است که اصلی ترین وجوه تمایز خانه های تاریخی سنندج، نحوه ارتباط با طبیعت، اهمیت فضای نیم باز، توجه به منظرگاه بیرونی درعین حفظ محرمیت و وجود مرتبه بندی در کل وجزء فضاها است. این ویژگی ها در خانه های معاصر به طوریکسان تداوم نیافته است. به واسطه تغییر الگوی مسکن و کاهش نقش حیاط، ارتباط با طبیعت دستخوش تغییرشده است؛ فضای نیم باز تا نمونه های میانی معاصر بر قوت خود باقی است ولی در نمونه های پس از دهه ۵۰ شمسی، اهمیت پیشین را ندارد؛ نخست از جنبه زیستی وبعد ازنظر کمی و کیفی جایگاه خود را ازدست داده است. در دو ویژگی دیگر توجه به منظرگاه خارجی و مرتبه بندی فضایی، تغییرات غیرقابل بازگشتی ر خداده است. بدین ترتیب درپس بره مخوردن انسجام شهری، تحولات رخداده در فضای خانگی نیز نشان از گسستگی از معماری بومی دراین شهر داشته است.

خانه، مسکن، تحولات معاصر، خانه تاریخی، سنندج