پیمان ابراهیمی - Genetic and Plant Breeding, Department of Agronomy and Plant Breeding, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Sanandaj, Kordestan Province
عزت کرمی - Agronomy and Plant Breeding, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Sanandaj, Kordestan Province
علیرضا اطمینان - Department of Agronomy and Plant Breeding, Kermanshah Branch, Islamic Azad University, Kermanshah, Kermanshah Province
رضا طالبی - Department of Agronomy and Plant Breeding, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Sanandaj, Kordestan Province
رضا محمدی - Faculty Member of Dryland Agricultural Research Institute, Sararud, Kermanshah, Kermanshah Province

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: گندم دوروم که گندم ماکارونی نیز نامیده می ­شود، گونه تتراپلوئید از گندم است که طی فرآیندهای متوالی گزینش از گندم­ های امر (Emmer) توسعه و تکامل یافته است. از این ­رو به نظر می ­رسد که سطح بالایی از تنوع ژنتیکی در ژرم­پلاسم این گیاه زراعی وجود داشته باشد که می­ تواند به منبع ژنی غنی برای اصلاح و بهبود ارقام موجود مورد استفاده قرار گیرد. این پژوهش با هدف ارزیابی تنوع ژنتیکی موجود در مجموعه­ ای از ژنوتیپ­ های گندم دوروم از نظر عملکرد دانه و برخی از صفات زراعی انجام شد. مواد و روش ­ها: در این پژوهش ۹۴ ژنوتیپ گندم دوروم در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم کشور واقع در سرارود کرمانشاه در قالب طرح حجیم ­شده (آگمنت) با شش شاهد تکرار­شونده طی دو سال زراعی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ و  ۱۳۹۸-۱۳۹۷ مورد ارزیابی قرار گرفتند. به ­منظور مطالعه تنوع ژنتیکی ژنوتیپ­ های مورد بررسی صفات زراعی شامل: تعداد روز تا ظهور سنبله، تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیکی، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه و عملکرد دانه اندازه­ گیری و ثبت شدند. پس از جمع­ آوری داده ­های آزمایشی، تجزیه واریانس بر اساس مدل بهترین برآوردهای نااریب خطی ثابت (Best Linear Unbiased Estimation) صورت گرفت. به ­منظور شناسایی ژنوتیپ­ های برتر بر اساس عملکرد دانه و سایر صفات مورد بررسی تجزیه گرافیکی ژنوتیپ- صفت  ((GT-biplot انجام گردید. یافته ­ها: نتایج به ­دست ­آمده از تجزیه و تحلیل­ های آماری نشان داد اثر ژنوتیپی برای کلیه صفات در هر دو سال (به­ جز عملکرد دانه در سال اول) معنی­ دار بود. واریانس ژنوتیپی برآورد شده برای هر یک از صفات اندازه ­گیری شده نشان داد، در هر دو سال زراعی بیشترین میزان تنوع مربوط به عملکرد دانه بود. با توجه به نتایج به ­دست ­آمده از مقایسه میانگین ژنوتیپ ­ها از نظر صفات اندازه ­گیری شده مشخص شد ژنوتیپ­ های شماره ۲۴، ۸۰ و ۸۳ از نظر عملکرد دانه و دیگر صفات زراعی نسبت به سایر ژنوتیپ ­ها از برتری نسبی برخوردار بودند. همچنین نتایج حاصل از تجزیه GT بیانگر وجود سطح بالایی از تنوع ژنتیکی از نظر صفات اندازه ­گیری شده بود. وجود همبستگی مثبت و معنی­ دار عملکرد دانه با وزن هزار دانه از دیگر نتایج به ­دست ­آمده از این پژوهش بود. نتیجه­ گیری: به ­طور کلی با توجه به نتایج به ­دست ­آمده از این پژوهش سطح بالایی از تنوع ژنتیکی از نظر عملکرد دانه و سایر صفات اندازه ­گیری شده درون مجموعه ژنوتیپ­ های ارزیابی ­شده گندم دوروم مشاهده شد، به­ طوریکه این تنوع ژنتیکی می ­تواند به نحو مطلوبی در برنامه­ های اصلاحی برای بهبود عملکرد دانه مورد استفاده قرار گیرد. علاوه براین، به نظر می ­رسد برخی از ژنوتیپ­ های گزینش­ شده از نظر عملکرد دانه و سایر صفات می­ توانند برای بهبود ارقام موجود جهت اصلاح هم­زمان بیش از یک صفت در برنامه­ های دورگ­ گیری استفاده شوند.

Best Linear Unbiased Estimation, Correlation, Durum wheat, Grain yield, برآوردهای ناریب خطی, عملکرد دانه, گندم دوروم, همبستگی