رخساره عظیمی یانچشمه - Ph.D. student, Department of Environment, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran
مظاهر معین الدینی - Assistant professor, Department of Environment, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran
سادات فیض نیا - Professor, Department of Reclamation of Arid and Mountainous Regions, Natural Resources Faculty, University of Tehran, Karaj, Iran
رضا شهبازی - Ph.D. in Natural Resources, Applied Geological Research Centre, Geology Survey of Iran, Karaj, Iran

زمینه و هدف: نهشت اتمسفری تاثیر قابل­ توجهی بر آلودگی محیط­زیستی و سلامت انسان به ­دلیل نقش آن در مکانیسم­ های انتقال آلاینده­ ها دارد. اهداف این مطالعه، بررسی غلظت­ ها، منابع و مخاطرات اکولوژیکی عناصر کمیاب در نهشت اتمسفری شهر کرج بود. مواد و روش­ها: ۱۸ نمونه نهشت اتمسفری از پشت بام ساختمان­های موجود در شش منطقه کرج برداشته شد و سپس غلظت عناصر کروم، مس، روی، نیکل و لیتیم و عناصر کبالت و سرب به­ ترتیب به روش طیف­سنجی نشری جفت شده القایی (ICP-OES) و طیف­سنجی جرمی جفت شده القایی (ICP-MS) آنالیز شدند. آنالیز­های همبستگی پیرسون، تجزیه واریانس یک طرفه و تحلیل عاملی برای شناسایی منابع احتمالی عناصر کمیاب استفاده شدند. یافته ها: میانگین غلظت عناصر مطالعه شده به ­صورت سرب، روی، مس، کروم، نیکل، کبالت و لیتیم به ترتیب ۷۳/۱۸۴، ۷۵/۹۳۱، ۶۱/۹۴، ۷۹/۹۸، ۹۰/۸۳، ۰۵/۲۱ و ۷۱/۲۴ μg/g بودند. همچنین نتایج نشان داد ضرایب غنی ­شدگی (EF) عناصر سرب و روی بالا؛ عناصر مس، نیکل و کروم متوسط بودند، در­حالی­که کبالت غیر آلوده بود. بر اساس آنالیز­های آماری، عناصر کمیاب می­ توانند ناشی از منابع متعدد انسانی (منابع نقلیه­ ای، انتشارات صنعتی و احتراق سوخت­ های فسیلی)  و طبیعی باشند. عناصر روی و مس دارای بیش­ترین غلظت در ایستگاه ­های با ترافیک بالا به­ ویژه ایستگاه کارخانه ­قند در مرکز شهر بودند. بیشینه غلظت کروم، نیکل و کبالت در ایستگاه فردیس در مجاورت نیروگاه برق شهر کرج مشاهده شد. ایستگاه­ های صنعتی شامل کمال­ شهر، محمد­شهر و ماهدشت بیش ترین مقادیر سرب را نشان دادند. در نهایت، شاخص خطر (RI) نشان داد کلیه ایستگاه­ های مطالعه شده به استثنای کمال­ شهر که ریسک قابل ملاحظه ­ای داشت، دارای مخاطره بالقوه پایین هستند. نتیجه گیری: شهر کرج تحت­ تاثیر منابع متعدد انسانی آلودگی محیط­زیستی است که مشکلاتی زیادی را برای سلامت انسان ایجاد می­کنند و آلاینده­ ها با افزایش تراکم جمعیتی افزایش یافته­ اند. بنابراین ما پایش مداوم عناصر کمیاب به­ ویژه سرب و روی را به­ منظور کنترل منابع انتشار آن­ها توصیه می­ نماییم.

Trace elements, Karaj, Ecological risk, Atmospheric deposition, عناصر کمیاب, مخاطره اکولوژیکی, کرج, نهشت اتمسفری