عباس پارساطلب - دانشگاه تهران
حمیدرضا فهندژ سعدی - دانشگاه تهران

انوشیروان ساسانی در حکایت هایی که در متون نظم و نثر پارسی نقل شده است، غالبا سیمایی مثبت دارد و همواره به عنوان نمادی برای عدالت توصیف می شود. بااین حال در یکی از مثنوی های به جای مانده از قرون متاخر، انوشیروان نه تنها عادل نبوده، بلکه پادشاهی هوسباز معرفی شده است که با زور و اجبار سعی دارد از زن پاکدامن شوهرداری کام بگیرد. در این اثر زن پارسا با وجود اصرارهای فراوان انوشیروان، به هیچ روی حاضر نیست به خلوت او درآید؛ تا آن جا که از سر ناچاری و به منظور دفع انوشیروان، چشمان خود را کنده و برای او می فرستد و پس از این واقعه است که انوشیروان راه ندامت و توبه در پیش می گیرد. این منظومه کوتاه، اثر سراینده ای ناشناس به نام خلیل شیرازی است که کهن ترین نسخه خطی آن، مربوط به نیمه قرن یازدهم، محفوظ در کتابخانه ملی است. بعضی از پژوهشگران برآنند که این خلیل شیرازی، همان خلیل زرگر رشتی، شاعر دربار جمشیدخان اسحاقی در قرن دهم و صاحب جمشیدنامه مفقوده است. در این مقاله با هدف گشودن گره کوچکی از این بحث، و افزودن چند کلمه به تاریخ ادبی قرن دهم و یازدهم، به مطالعه مثنوی ارزشمند انوشیروان و زن پارسا پرداخته ایم. نگارندگان ابتدا نسخه های به جای مانده از این اثر را بررسی خواهند کرد. سپس به بحث انتساب آن روی می آورند و با شواهدی اثبات می کنند که این اثر، از خلیل زرگر رشتی نیست...

خلیل شیرازی, انوشیروان, جنگ, تصحیح, جمشیدنامه, خلیل زرگر رشتی