زهرا حسینی - Iran, Tehran, Islamic Azad University, Science and Research

مادیان هزار دادستان یا مجموعه هزار فتوی، تنها نسخه خطی ناقص موجود از چندین مجموعه حقوقی دوره ساسانیان در دست است. مقاله حاضر از این نسخه، اصطلاح حقوقی توزش (tōzišn) به معنی پرداخت بدهی و ادای دین متوفی و جبران خسارت متعهد و پیش توزشنی (pēš-tōzišnīh) به معنی بازپرداخت و نحوه تسویه بدهکار را بررسی می کند؛ و هدف آن، تبیین احکام حقوقی ادای دین متوفی و نحوه تسویه بدهی در جامعه مدنی دوره ساسانیان است. برای این هدف، پرسشی مطرح می شود: قانون گذاران در صدور احکام توزش و پیش توزشنی چه مواردی را برای پرداخت بدهی و تسویه آن پیش بینی کردند؟ بااستناد به قوانین موجود درمی یابیم که، قانون گذاران آگاهانه منازعات احتمالی بازماندگان در پرداخت بدهی متوفی و گریز احتمالی بدهکار از پرداخت و حتی تهیدستی بدهکار را پیش بینی کردند و احکامی صادر کردند تا ضمن پرداخت بدهی بدهکار و ادای دین متوفی، وظایف بازماندگان، بدهکار و ضامن مشخص شود و درگیری های احتمالی میان خانواده و بستانکار قانونی برطرف شود و با اتخاذ راهکارهای قانونی، هیچ راه گریزی برای انجام نشدن تعهدات وجود نداشته باشد. این مقاله، از نوع نظری و با روش تاریخی تحلیلی صورت پذیرفته است. ضمن تفسیر اصطلاحات حقوقی توزش و پیش توزشنی، کارکرد اجتماعی آن را در دوره ساسانی باز می یابیم. باتوجه به عدم پژوهش مستند در این زمینه، ضرورت پرداختن به آن آشکار است.

Keywords: «Sasanian», «Mādayān ī hazār dādestestān», «tōzišn/solvency», «pēš-tōzišnīh/ debt settlement», «confiscation/ āgrawīh»