ربابه دریس حمادی - دانشجوی دکترای زبانشناسی عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، ایران *
علی کریمی فیروزجایی - استاد کرسی زبانشناسی عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، ایران

تحلیل گفتمان (DA) گستره وسیع مطالعاتی است که برخی از تئوری ها و روش های تحلیلی خود را از علومی همچون زبان شناسی، جامعه شناسی، فلسفه و روانشناسی گرفته است. شعر رود ارس (آراز) سروده نویسنده، شاعر و روزنامه نگار برجسته ترک زبان ایران یحیی شیدا (۱۳۰۳-۱۳۹۰) به عنوان بخشی از شعر پایداری در شعر و ادبیات ایران محسوب می شود. رجب طیب اردوغان این شعر را در شهر باکو قرائت کرد، که واکنش های متفاوت و بعضا متعارضی را به همراه داشت. در پژوهش حاضر، به منظور تحلیل این شعر از دیدگاه تئون ون دایک و الگوی ون لیوون بهره گیری شد. روش نمونه گیری از نوع هدفمند یا قضاوتی، و روش پژوهش نظری، روند پژوهی، اسنادی، گذشته نگر و توصیفی بود. تحلیل داده های مولفه های گفتمان- مدار صریح و پوشیده مشخص کرد که می توان به صورت علمی اثبات نمود که در شعر رود ارس پوشیدگی عوامل و کنشگران روایت به همان اندازه شخصیت پردازی و صحنه آرایی و توصیفات خیرهکننده اهمیت دارند. نتایج به دست آمده موجود که این شعر را در اصل دارای مفهوم و معنایی حماسی و میهن پرستانه می داند، و با در نظر گرفتن سوابق سیاست های تنش آفرینی و اشغال گرایانه دولت اردوغان در منطقه، به ویژه در عراق و سوریه و در قبال کردهای کردستان عراق و مساله اخیر نزاع جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر قره باغ، نشان داد: اولا، هدف اردوغان از تقطیع و مصادره به مضمون بیتی از شعر رود ارس و تغییر در آن، کاملا از روی عمد و از پیش برنامه ریزی شده و به منظور سنجیدن واکنش ها و عکس العمل مقامات ایرانی صورت گرفته است. ثانیا، رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی انجام شده دراین پژوهش برای بررسی این موضوع، با راهبرد ایدئولوژیک ون دایک کاملا منطبق می باشد.

تحلیل گفتمان، شعر رود ارس، رجب طیب اردوغان، تحلیل گفتمان انتقادی.