محمدباقر کبیرصابر - استادیار دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
مهناز پیروی - دانشجوی دکتری معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز

مسجد مظفریه (مسجد کبود) تبریز، یکی از شاهکارهای هنری عصر قراقویونلوها است. اما مساله مطرح درباره معماری این بنا، عدم وجود اصالت در کلیت حجمی آن می­باشد. زیرا در طی زمان، ساختار بنا دگردیسی یافته و تفاوت­های فاحشی بین کالبد فعلی و کالبدی که معماران اولیه­اش اراده کرده بودند، وجود دارد. تبیین علمی سیر تحولات کالبدی این بنا، مساله پژوهشی بود که این مقاله مستخرج از آن می­باشد. در نوشتار حاضر، مراتب دگردیسی کالبدی مسجد، برپایه اسناد تاریخی و نیز بررسی عینی شواهد موجود (لایه­های تاریخی اثر) مورد بحث قرار گرفته است و در انجام آن، اطلاعات پایه به دو طریق «تحلیل اسنادی» و «مشاهده عینی» تحصیل شده است. از نتایج پژوهش این نکته می­باشد که ساختار کنونی مسجد، حاصل همنشینی لایه­های کهن با لایه­های جدید است و آنچه از بنا پدیدار می­شود، علیرغم سیمائی منسجم، فاقد اصالت تامه بوده و مظهر اراده­های متاخر نیز می­باشد. مضاف آنکه با گذشت زمان و کهنه شدن تدریجی الحاقات معاصر که عموما به سیاق قدیم بازسازی شده­اند گاه «اصل» و «بدل» خلط شده و بازدیدکنندگان، تمامیت کالبدی مسجد را چنین می­انگارند که از ابتدا بوده است. معهذا در سال­های اخیر، اهتمام در تفاوت نهادن بین بخش­های اصیل و الحاقی که از اصول علمی حفاظت معماری است در برخی اقدامات حفاظتی این بنا به چشم می­خورد.

نظام معماری, لایه های تاریخی, تحولات کالبدی, حفاظت معماری