آمنه مافی تبار - دانشگاه هنر تهران

دوره اول نقاشی عصر قاجار با حکومت فتحعلی­شاه و پیکرنگاری­درباری شناخته می­شود. دوره دوم با سلطنت ناصرالدین­شاه نضج گرفته و با رواج طبیعت­گرایی تا انتهای این سلسله، ادامه حیات می­دهد. عموم هنرهای هر زمان به خصایص رایج در عصر خود وفاداری نشان می­دهند، اما برخی از تصاویر نسخ خطی نیمه دوم قاجار، وام­دار پیکرنگاری­درباری در دوره اول هستند و این مسئله در تجسم پوشش زنانه نمود بارزی دارد. ازسویی ارنست گامبریچ، باور دارد هر هنرمند از هم­سلکانش بیشتر از واقعیت تاثیر می­پذیرد، امری که وی به افسانه بودن معصومیت چشم تعبیر می­کند و آن را مقابل اصالت بالفطره ذهن قرار می­دهد. نظر به چنین دیالکتیکی، پرسش این است: از منظر افسانه چشم معصوم ارنست گامبریچ، تفاوت سبکی پوشش زنانه در تصاویر دو نسخه متاخر قاجاری یعنی فرهاد و شیرین صنیع­الملک (عهد ناصری) و شاهنامه عمادالکتاب (عهد مظفری) چه چیزی را نشان می­دهد؟ نتیجه به شیوه تطبیقی تحلیلی و با تدقیق در چهار نگاره، گواه آن است پوشش زنان در نسخه فرهاد و شیرین صنیع­الملک به­خصایص دوره دوم و بروز آن در اجتماع ارجاع می­دهد درمقابل، به­عکس بردار تاریخی، صور زنانه در شاهنامه عمادالکتاب درمقایسه با پیکرنگاری­درباری ارزش­های واقعی­اش را بازگو ­می­کند. این امر نشانگر آن است برخلاف آموزش­های صنیع­الملک که متاثر از طبیعت­گرایی غربی بود، نقاش ناشناس عمادالکتاب، از سلف نگارگران سنتی بوده است.

قاجار, شاهنامه عمادالکتاب, فرهاد و شیرین صنیع الملک, افسانه چشم معصوم, ارنست گامبریچ