وحید جوکارفرد - University of Guilan, Rasht, Iran
بابک ربیعی - University of Guilan, Rasht, Iran
ابراهیم سوری لکی - University of Guilan, Rasht, Iran

برنج یکی از گیاهان زراعی راهبردی کشور است که افزایش عملکرد آن همواره به­عنوان مهم­ترین هدف اصلاحی مورد توجه به نژادگران بوده است. یکی از مهم­ترین روش­های اصلاحی در برنج، تلاقی بین ارقام برگزیده جهت تولید لاین­های نوترکیب و شناسایی لاین­های امیدبخش است. این آزمایش با هدف شناسایی لاین های برتر پرمحصول جهت معرفی ارقام جدید اجرا شد. لاین های مورد ارزیابی همراه با ارقام والدینی در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در سال ۱۳۹۷ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان کشت شده و صفات مهم زراعی در ۱۴۱ لاین نوترکیب مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین لاین­های مورد ارزیابی از نظر کلیه صفات مورد بررسی تفاوت معنی داری وجود داشت که نشان دهنده تنوع ژنتیکی قابل توجه در آنها بود. برآورد ضرایب تغییرات فنوتیپی و ژنتیکی و اجزای واریانس نیز نشان داد که تنوع قابل توجهی در جمعیت مورد مطالعه، به­ویژه برای صفات تعداد دانه پر و پوک در خوشه، تعداد خوشه در بوته و عملکرد دانه وجود داشت. میزان وراثت پذیری خصوصی صفات نیز از حدود ۲۰ درصد در طول خوشه تا حدود ۴۳ درصد در عرض دانه، تعداد روز تا رسیدگی و وزن هزار دانه متغیر بود. نتایج تجزیه به عامل­ها نشان داد که سه عامل اصلی و مستقل در حدود ۹۶ درصد از تنوع کل لاین­های مورد مطالعه را توجیه کرده و عامل ایجاد ارتباط معنی­دار بین صفات در لاین­های برنج بودند. این سه عامل به­عنوان عامل عملکرد و اجزای آن، عامل کیفیت ظاهری دانه­ها و عامل فنولوژیک نام­گذاری شدند. تجزیه خوشه­ای به روش UPGMA نیز ۱۴۱ لاین برنج را در سه گروه دسته بندی کرد و والدین سپیدرود و غریب به­ترتیب در گروه­های اول و دوم قرار گرفتند. بررسی ارزش گروه­ها از نظر صفات نشان داد که گروه اول از نظر عملکرد و اجزای عملکرد و گروه سوم از نظر ابعاد و کیفیت ظاهری دانه­ها بیش­ترین مقدار را داشتند. نتایج این پژوهش نشان داد که تنوع ژنتیکی قابل توجهی بین لاین­های برنج مورد ارزیابی وجود داشت و لاین­های برتر پرمحصول و با کیفیت ظاهری مطلوب شناسایی شدند، بنابراین اصلاح موفقیت­آمیز جمعیت برای بسیاری از صفات مهم زراعی، به­ویژه عملکرد و اجزای آن امکان پذیر است.

Genetic variance, Grain yield, Heritability, Multivariate analysis, Recombinant inbred lines and Rice, برنج, تجزیه های چند متغیره, عملکرد دانه, لاین های نوترکیب, واریانس ژنتیکی و وراثت پذیری