بهور اصغری - گروه مهندسی علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین
سودابه مفاخری - هیات علمی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)
محمد مهدی ضرابی - عضو هیات علمی، دانشگاه بین المللی امام خمینی

سابقه و هدف: چای ترش با نام علمی Hibiscus sabdariffa L. گیاهی است که در بسیاری از مناطق دنیا کاشته می شود. چای ترش به عنوان یک گیاه دارویی در طب سنتی نقاط مختلف دنیا برای کنترل و درمان بیماری ها و مشکلات جسمی استفاده شده است. این اثرهای درمانی به وجود مواد موثره ای مانند کارتنوئیدها، اسیدهای چرب و ترکیبات فنولی مانند فنولیک اسیدها و فلاونوئیدها مرتبط می باشد. یکی از مرسوم ترین روش ها برای تحریک کردن گیاهان مختلف برای تولید مواد موثره بیشتر، قرار دادن آنها در معرض یکی از انواع تنش ها، مانند خشکی یا شوری، به همراه استفاده از محرک های رشد گیاهیست. در این مطالعه تاثیر سالیسیلیک اسید بر میزان محتوای فیتوشیمیایی و انواع خواص بیولوژیکی گیاه چای ترش در شرایط کم آبی، بررسی شد.مواد و روش ها: این آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی، شامل دور آبیاری در سه سطح ۳ روز (D۱)، ۵ روز (D۲) و ۷ روز (D۳) و محلول پاشی با سالیسیلیک اسید در سه سطح (صفر (SA۰)، ۰.۷۵(SA۱) و ۱.۵ (SA۲) میلی مولار، در ۳ تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) انجام شد. بذرهای مورد نیاز برای کشت، از شرکت پاکان بذر اصفهان تهیه شد. اعمال تنش خشکی با آبیاری در فواصل زمانی ۳، ۵ و ۷ روز در مرحله ۴ برگی گیاهان شروع شد و محلول پاشی گیاهان با سالیسیلیک اسید در مرحله شش برگی و ۳ روز قبل از شروع تیمارهای آبیاری انجام گردید. برای تعیین سطح پایداری و پراکسیداسیون لیپیدی غشاء، به ترتیب اندازه گیری مقدار نشت الکترولیت و سطح مالون دی آلدئید انجام شد. همچنین اندازه گیری مقدار پرولین و فعالیت سه آنزیم آنتی اکسیدانی پراکسیداز، کاتالاز و آسکوربیت پراکسیداز نیز در نمونه های مختلف انجام شد. همچنین مقدار تام ترکیبات فنولی، فلاونوئیدی و آنتوسیانینی به عنوان اصلی ترین متابولیت های ثانویه گیاه چای ترش نیز اندازه گیری شد. به عنوان خاصیت بیولوژیکی و دارویی نیز خاصیت مهارکنندگی رادیکال های آزاد DPPH و آنزیم آلفا-گلوکوزیداز ارزیابی گردید. برای تجزیه وتحلیل داده های بدست آمده از نرم افزار آماری SAS نسخه ۹.۴ استفاده شد. مقایسه میانگین های بدست آمده به وسیله روش آزمون چند دامنه ای دانکن و در سطح ۵% انجام گردید.نتایج: نتایج نشان داد که هر دو پارامتر میزان نشت الکترولیت و مقدار مالون دی آلدئید با افزایش سطح خشکی اعمالی بر روی گیاه چای ترش، به شکل معنی داری افزایش یافت و اعمال تیمار سالیسیلیک اسید به طور کلی منجر به کاهش سطح هر دو شاخص شد. همچنین بیشترین مقدار پرولین در گیاهان رشد کرده تحت تیمارهای بالاترین سطح خشکی و محلول پاشی سالیسیلیک اسید بود. فعالیت هر سه آنزیم آنتی اکسیدان با شدت گرفتن سطح خشکی اعمال شده و بالا رفتن غلظت محلول های سالیسیلیک اسید افزایش یافت. همچنین بالاترین مقدار محتوای فنولی و آنتوسیانینی چای ترش، در نمونه های اسپری شده با محلول ۱.۵ میلی مولار سالسیلیک اسید مشاهده شد. براساس روند تغییرات ایجاد شده در مقدار آنتوسیانین گیاه چای ترش می توان دید که افزایش شدت سطح کم آبی اعمالی نیز باعث بیشتر شدن مقدار این ترکیب در گیاه می گردد. بالاترین قدرت ضدرادیکالی DPPH در نمونه های چای ترش رشد کرده تحت بالاترین شدت خشکی و غلیظ ترین سالیسیلیک اسید (۶۱.۹۳%) مشاهده شد. در تمامی رژیم های آبیاری نیز بالاترین قدرت آنتی اکسیدانی در نمونه های تیمار شده با غلیظ ترین محلول سالیسیلیک اسید دیده شد. براساس نتایج بدست آمده بالاترین قدرت مهار آنزیم آلفا-گلوکوزیداز با ۶۹.۲% و ۶۷.۷% به نمونه های گیاهی رشد کرده در بالاترین سطح خشکی اعمالی که به ترتیب محلول های ۱.۵ و ۰.۷۵ میلی مولار سالیسیلیک اسید بر روی آنها اسپری شده است، مربوط می باشد.نتیجه گیری: نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد که استفاده از سالیسیلیک اسید به عنوان یک تنظیم کننده رشد می تواند با تاثیر بر محتوای متابولیتی به ویژه متابولیت های ثانویه مانند ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی و آنتوسیانینی و بالا بردن پارامترهای دفاعی مانند فعال کردن آنزیم های آنتی اکسیدانی و افزایش مقدار ترکیبات اسمولیتی مانند پرولین، به گیاه چای ترش کمک می کند که مقاومت بیشتری در برابر تنش خشکی داشته باشد و اثرهای منفی این نوع تنش را بر روی این گیاه تقلیل دهد.

تنش کم آبی, سالیسیلیک اسید, آنزیم های آنتی اکسیدان, متابولیت های ثانویه