ابراهیم زیدآبادی - کارشناسی ارشد مهندسی در سوانح طبیعی، دانشکده مهندسی، دانشگاه خیام، سازمان آتش نشانی مشهد مقدس
کیوان بینا - استادیار گروه عمران و سوانح طبیعی، دانشکده مهندسی، دانشگاه خیام، مشهد مقدس
محسن نجات - مدیرکل مدیریت بحران استان خراسان رضوی
مجید فرهادی - مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری مشهد

شهر مشهد مقدس سالانه میزبان بیش از ۲۵ میلیون زائر داخلی و خارجی می باشد و بیشترین تراکم جمعیت زائر در ایام خاص سال مانند مراسم و مناسبتهای مذهبی در خیابان های اصلی منتهی به حرم مطهر امام رضا (ع) می باشد. یک از خیابان های پر تراکم و حائز اهمیت در مناسبت های مختلف خیابان امام رضا (ع) است به گونه ای که در حاشیه و کوچه های فرعی این خیابان بیش از ۵۰۰ هتل و مهمانپذیر وجود دارد که در ایام خاص مذهبی مملوء از جمعیت می شوند. از آنجا که وقوع حوادثی همچون آتش سوزی، زلزله، عملیات خرابکارانه و شرایط اضطراری خاص در شرایط ازدحام جمعیت در خیابان مذکور بسیار محتمل و اجتناب ناپذیر است، لذا برنامه ریزی تخلیه اضطراری جمعیت در مناسبت های مختلف در خیابان امام رضا اقدامی ضروری در فرآیند مدیریت ریسک مخاطره ازدحام جمعیت می باشد. مقاله حاضر به شبیه سازی تخلیه اضطراری جمعیت در خیابان امام رضا(ع) شهر مشهد مقدس حین برگزاری مراسم مذهبی با روش مدلسازی عامل محور و به کمک نرم افزار Pathfinder می پردازد. در این مقاله سعی شده است که با توجه به احتمال وقوع هر گونه حادثه ای که منجر به خروج اضطراری شود و با بررسی سه سناریوی محتمل، شامل باز و بسته بودن خروجی های مختلف خیابان و وجود یا عدم وجود موانع فیزیکی در مسیر، به تحلیل تخلیه اضطراری گروه های مختلف انسانی (شامل مردان، زنان، کودکان و افراد کم توان) پرداخته و متغیرهایی از قبیل زمان تخلیه، تراکم جمعیت در خروجی های مختلف، پیش بینی گره های جمعیتی در خروجی ها و ارزیابی عملکرد خروجی ها، از نتایج مدلسازی استخراج گردد. نتایج شبیه سازی تحقیق حاضر نشان دادند که انسداد خروجی ها با مستقر کردن موانع ترافیکی که در حال حاضر به عنوان یک راهکار اجرایی در مدیریت جمعیت خیابان امام رضا (ع) بکار گرفته می شود نه تنها به کنترل تخلیه اضطراری جمعیت در این خیابان کمک نمی کند بلکه موجب ایجاد تراکم بحرانی و ازدحام جمعیت در خروجی ها شده و زمان تخلیه را افزایش می دهد. از طرفی نتایج نشان داد اگرچه باز بودن کلیه خروجی ها زمان را کاهش می دهد اما با توجه به محدودیتهای اجرایی و میدانی، انسداد کامل تنها برخی از خروجی ها و جابجایی و تعریض چند خروجی مربوط به خط BRT، زمان و تخلیه جمعیت به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرده و بهینه گردید.

تخلیه اضطراری جمعیت، شبیه سازی، تراکم جمعیت، مدیریت ریسک، مدلسازی عامل محور.