محسن سنگ برگان - کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه نیشابور
ابراهیم رایگانی - استادیار گروه باستان شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی نیشابور

دوران قاجاریه سرآغاز عصر تجدد در ایران است و گرایش به فرنگ و شیوه های اروپایی در این دوران بر جنبه­های مختلف زندگی ایرانیان به خصوص در معماری تاثیر قابل­توجهی داشته است. بجنورد به واسطه­ی موقعیت جغرافیایی، محل آمد و شد نمایندگان کشور­های مختلف اروپایی بوده و در نتیجه تاثیر زیادی از فرهنگ اروپایی وفرنگی را پذیرا بود. در مقاله پیش­رو به شیوه توصیف تحلیل تاریخی داده­های حاصل از مطالعات استنادی و میدانی در زمینه تاثیر شیوه های فرنگی و سنتی  بر بناهای ساخته شده در روزگار قاجاریه مورد واکاوی قرار گرفته است . به این ترتیب دوبنای هم­دوره به نام بنای عمارت مفخم که به دستور حاکم وقت شهر ساخته شده و بنای عمارت جاجرمی­ها که به دست یکی از تجار معروف شهر بنا شده ، به شیوه مقایسه عناصر و تزئینات مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته­اند. نتیجه آنکه باتوجه به ارتباط وسیع حاکم شهر با دربار و دولت­های خارجی (به ویژه اروپایی­ها)؛ تاثیر گرایش به شیوه های اروپایی بر بناهای ساخته شده توسط وی؛ هم در تزئینات و هم در طرح کلی مشهود است. در مقابل، بنای همزمان حسینیه جاجرمی­ها هیچ نشانه­ای از معماری اروپایی در طرح کلی بنا و در تزئینات ملاحظه نمی­شود و ساختار کلی بنا برگرفته از معماری ایرانی – اسلامی مناطق مرکزی ایران است که حاکی از تاثیر معماری منطقه زادگاه بانی (شهر گرمسیر جاجرم ) بوده است. به این ترتیب تمایل به اروپای گرایی و معماری اروپایی  در شهر بجنورد در اواخر دوره قاجار محدود به بناهای احداث شده توسط حاکم شهر و در نتیجه ارتباط وسیع وی با نمایندگان کشور­های اروپایی و دربار بود و این ارتباط علاوه بر نمودهای معمارانه در منابع نوشتاری این دوره از جمله سفرنامه سیاحان اروپایی و همچنین در سفرنامه­های ناصرالدین شاه قاجار نیز قابل بازیابی است.

معماری, مدرن, دوران قاجار, بجنورد