عمیدرضا اکبری - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث
محمد قندهاری

عوامل گوناگونی در انتساب اشتباه برخی آثار متقدم موثر بوده است. از جمله عواملی که تاکنون به صورت مستقل بدان پرداخته نشده، پدیده «تسری اسناد» است که در آن تمام یا بخشی از روایات یک اثر، اشتباها به سندی غیر از سند خود، منسوب می شود. بدین صورت که اطلاعات برخی اسناد معنعن یا عناوین کتب، ناقص بوده اند و اشتباها با اسناد یا اطلاعات مجاور تکمیل شده اند. این پژوهش در پی پاسخ به دو سوال است؛ اول اینکه ریشه تسری اسناد در انتساب های اشتباه منابع متقدم شیعی چیست؟ و دیگر اینکه چنین اشتباهاتی اساسا چه پیامدهایی به همراه داشته است؟ در این پژوهش پس از تبیین این پدیده مغفول، مثال های گسترده ای از آن به ویژه از آثار کهن امامیه، بررسی و گونه شناسی شده اند. بر اساس این مطالعه، از مهم ترین عوامل در این زمینه: ضبط نشدن دقیق عناوین مولفان و بدفهمی اسانید اول کتب، پایان نایافتگی آثار و امکان افزودن استدراکات و حواشی به نسخ بوده و هریک سهوهای زیادی را رقم زده است. هم چنین، این باور که دلیل کم رنگی نقل شفاهی و سماع برای کتب طبقات نخستین این بوده که نسخ اصول متقدم، کاملا سامان یافته بودند، مورد نقد قرار گرفته است.

تسری اسناد, تکمیل اسناد, نسخه های تثبیت نشده, خلط دفاتر مجموعی