محمد جواد عبدالهی - استادیار تاریخ سازمان اسناد و کتابخانه ملی ج.ا.ا تهران، ایران

در دهه ۱۳۲۰ش. با هجوم انبوهی از افراد مستمند از شهرهای کوچک و مناطق روستایی به شهرهای بزرگ، برنامه­ها و سیاست­های اجتماعی مختلفی به منظور رسیدگی به این افراد در دستور کار قرار گرفت. با این حال، اصلی­ترین مشکل رسیدگی به این مستمندان، نبود منابع مالی مشخص برای این منظور بود؛ به همین دلیل در آذر ۱۳۳۱ش. یک لایحه قانونی به تصویب رسید که براساس آن از هر لیتر بنزین مصرفی داخلی کشور، بیست دینار عوارض برای جمع آوری و به کار گماردن متکدیان اخذ می­شد. با تامین منابع مالی لازم، در سال ۱۳۳۱ش. در شهرهای مختلف کشور نهادهایی با عنوان کمیسیون­های کمک به مستمندان، به منظور رسیدگی به این افراد تشکیل شد. با وجود این اقدامات، در دهه ۱۳۳۰ش. بحران حضور مستمندان در شهرهای بزرگ تشدید شد و این امر موجب انحلال این کمیسیون­ها در سال ۱۳۳۸ش. و جایگزین شدن نهادی تازه تاسیس با عنوان «سازمان اردوهای کار» به جای آنها شد. بر این اساس، پرسش اصلی نوشته حاضر این است که چرا چنین کمیسیون­هایی نمی­توانستند مشکل مستمندان را در سطح کشور حل کنند و چرا سازمان اردوهای کار جایگزین این نهاد شد. با توجه به این مقدمات، در این نوشته ابتدا تشکیل این کمیسیون­ها و تغییرات صورت گرفته در آنها تا سال ۱۳۳۸ش. بررسی شده است. سپس سعی شد با توجه به این توصیف، مشکلات این کمیسیون­ها در این فاصله زمانی شرح داده شود و در آخر نشان داده ­شد که ساختار و خدمات چنین کمیسیون­هایی به سبب شدت داشتن بیکاری پنهان در مناطق روستایی، نمی­توانست مشکل مستمندان را در سطح کشور حل کند.

مستمندان, تکدی گری, کمیسیون های کمک به مستمندان, عوارض بنزین, سازمان اردوهای کار