عطیه مشاهری فرد - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس
محمد ویسی - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی

با قدرت گرفتن «نظریه های متن محور» که تلاش می کردند اثر هنری را تنها با تکیه بر خود آن اثر تحلیل کنند، «نقد تاثری» که به بیان احساسات منتقد در رویارویی با اثر هنری می پردازد، به یک عبارت متناقض نما بدل شد؛ چراکه تشکیک های فراوانی نسبت به ماهیت انتقادی آن از سوی پژوهشگرانی مطرح گردید که اصولا این نوع از نقد را نقد به معنای واقعی آن نمی دانستند. این امر جایگاه نقد تاثری را در میان نقدهای دیگر تنزل داد؛ اما امروزه با نظر به رویکردهای نوین «مخاطب محور» در نقد هنری و نظریات جدید زیبایی شناختی، می توان نگاهی دوباره به نقد تاثری کرد و وجوه ضعف و قدرت آن را بازشناخت. پرویز دوایی به باور بسیاری از منتقدان حوزه سینما، تاثیرگذارترین منتقد فیلم در ایران است. در نقدهای سینمایی پرویز دوایی گونه های مختلفی از نقد را می توان یافت؛ اما آوازه و موفقیت او بیشتر در نقد تاثری، به ویژه نقد او بر فیلم «سرگیجه» اثر آلفرد هیچکاک است. نقدهای تاثری پرویز دوایی در حوزه نقد سینمایی دستاویزی مناسب برای نگاهی دوباره به این نوع نقد فراهم می آورد. بر این اساس، این جستار با روش توصیفی _ تحلیلی و با مطالعه و تحلیل نقد پرویز دوایی بر فیلم سرگیجه، در پی بررسی و تحلیل عوامل موثر در موفقیت نقد تاثری است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که عوامل زیر می تواند در موفقیت نقد تاثری موثر باشند: جایگاه منتقد در عرصه موردنظر، جایگاه اثر در میان آثار هنری، فراروی از خودفراموشی زیبایی شناختی و انتقال پخته و ادیبانه احساس و خلق یک اثر هنری جدید. به نظر می رسد با حصول عوامل یادشده در نقد تاثری، نه تنها برخی انتقادات وارد بر کارایی این گونه از نقد مرتفع می شود؛ بلکه لذت حاصل از گره خوردگی ادبیات و هنری که نقد می شود (در اینجا سینما)، می تواند تجربه زیبایی شناختی ویژه و مضاعفی را رقم زده و نقدی سودمند و درعین حال لذت بخش را پدید آورد.