مهدی کاکائی - Associate Professor of Agricultural Sciences Department, Payam Noor University, Tehran,Iran

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: در مناطق نیمه خشک نظیر بخش وسیعی از کشور ایران به دلیل پراکنش نامطلوب بارندگی و افزایش یکباره دما در زمان پر شدن دانه، کاهش رطوبت خاک از جمله مهم ترین عامل نقصان رشد و نمو گندم محسوب می شود، لذا با ارزیابی اثرات تنش خشکی روی ارقام مورد مطالعه می توان مطلوب ترین رقم را تشخیص داد و از آن برای اهداف به نژادی آتی استفاده نمود. بنابراین هدف از این پژوهش شناسایی ارقام متحمل به خشکی و نیز خصوصیات آنها با کمک شاخص های مقاومت به خشکی می باشد که سبب عملکرد بالاتر در شرایط اقلیمی خشک می شوند. مواد و روش ها: آزمایش حاضر در مزرعه آموزشی-پژوهشی دانشگاه پیام نور مرکز اسدآباد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط تیمار رطوبتی در سال زراعی ۹۶-۱۳۹۵ طراحی و اجرا گردید. تیمار رطوبتی در شرایط اعمال تنش خشکی به­ صورت قطع آبیاری بعد از گل دهی و در شرایط بدون تنش خشکی مطابق معمول منطقه تحقیق انجام پذیرفت. تعداد ۱۴ رقم از مجموع ارقام قدیم و جدید گندم نان در این پژوهش استفاده گردید. از شاخص های تحمل به خشکی در این پژوهش استفاده گردید. یافته ها: نتایج مقایسه میانگین ها این آزمایش نشان داد که بیشترین میانگین عملکرد در شرایط بدون تنش خشکی و تنش خشکی به ترتیب مربوط به رقم ۱۰ و ۲ بود. بیشترین شاخص Stress Tolerance Index، Mean Productivity،Geometric Mean Productivity،Harmonic Index، Abiotic-stress Tolerance Index، Modified Stress Tolerance index in without drought stress، Modified Stress Tolerance index in drought stress و Stress Tolerance Score را ارقام شماره ۱۰، ۲ و ۶ داشتند. نتایج حاصل از تحلیل همبستگی بین شاخص­ ها و میانگین عملکرد در شرایط بدون تنش خشکی و تنش خشکی نشان داد که مناسب ­ترین شاخص برای غربال کردن ارقام در دو شرایط محیطی در این مطالعه، شاخص­ های STI، ATI، K۱STI، K۲STI، STS، MP، HAM و GMP بودند. همچنین تجزیه به مولفه­ های اصلی نشان داد که ۶۹/۳ درصد تغییرات متغیرهای مورد بررسی در شرایط بدون تنش و تنش خشکی توسط مولفه اول و ۹۹/۴ درصد تغییرات مذکور توسط مولفه های اول و دوم قابل توجیه می­ باشد. نتیجه گیری: در این مطالعه شاخص ­های STI، ATI، K۱STI، K۲STI، STS، MP، HAM و GMP مطلوب تشخیص داده شدند. لذا این شاخص­ های توانستند ارقام متحمل به خشکی و دارای عملکرد مطلوب در هر دو شرایط محیطی مورد بررسی (شرایط بدون تنش خشکی و تنش خشکی) را شناسایی نمایند. ارقامی که توانستند در هر دو شرایط محیطی توسط شاخص ­های مذکور مورد گزینش قرار بگیرند به ترتیب شامل ارقام شماره ۱۰، ۲ و ۶ بودند.

Bi-plot, Drought Tolerance Indices, Wheat, Yieldt, بای پلات, تحمل به خشکی, شاخص های عملکرد, گندم