آرش حاذق زاده - دکتری تخصصی زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه فرهنگیان ایران
مرتضی رضایی زاد - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه فرهنگیان ایران

نظریه ی فرمالیسم یا صورتگرایی که در قرن بیستم ظهور کرد، تلاش دارد تا با راهیابی به ادبیت متن ، بی توجه به عوامل پیرامونی و بیرونی ؛ همچون مسائل روانی ، تاریخی ، محیطی و ...، زبان اثر را موردتوجه و کنکاش، قرار دهد. آشنایی زدایی یکی از مولفه هایی است که با کمک آن، غبار عادت از ساحت زبان، سترده می شود و نخستین بار، ویکتور شکلوفسکی منتقد معروف روسی آن را مطرح کرد. سعدی شیرازی ، شاعری که بسیاری از نظریه های مدرن ادبی و ازجمله فرمالیسم بر شعرش قابل تطبیق است ، با بهره گیری از ظرفیت های غزلیات عاشقانه اش، تاثیر زیادی بر شاعران ادوار بعدی زبان فارسی نهاده است . سعدی در غزلی با مطلع »من ندانستم از اول که تو بیمهر و وفایی « از دیدگاه فرمالیستی ، با شیوههای مختلف و خلاقانه ای در متن ، غریب سازی و با استفاده از زبان عامیانه و دیگر ترفندهای زبانی ، از ساحت واژگان ادیبانه ی زبان فارسی ، آشنایی زدایی می کند و آنها را در هیاءتی نو، به گوش خواننده، غریب و دلپسند می نمایاند. شاعر در این شعر عینی ، با استفاده از عنصر گفتگو و دیگر عوامل زبانی عاطفی ، همچون نمایشی زنده، راز و نیازها و دلخستگی های روزمره ی عاشق و معشوق را در جامعه ی ایرانی ، به تصویر می کشد .

سعدی شیرازی ، فرمالیست ، ویکتورشکلوفسکی ، آشنایی زدایی .