محمد داود غفاری - فارغ التحصیل دکتری جامعه المصطفی

در تاریخ عقاید اسلامی، «بداء»، اصطلاحی در کلام شیعه است که به معنای آشکار شدن امری از سوی خداوند برخلاف ظاهر حال و یا ظهور بعد از عدم وجود خارجی چیزی از سوی موجودات برای اوست. بداء به معنای تغییر رای  نیز به کار رفته؛ ولی با توجه به علم و مشیت ازلی خداوند، اگر «بداء» به معنای درست به کار نرود، مستلزم جهل اوست؛ بنابراین اعتقاد به بداء، منجر به چالش و معضلی شده که برای برون رفت از آن، تقریرهای مختلف از سوی متکلمان، ارائه شده و شیخ صدوق، بداء را، فاعلیت، علم خداوند و تغییر در امور تکوینی و تشریعی دانسته­ و با تاویل بداء به ابداء، در پی یافتن مبنای عقلی و شرعی برای آن است. وجود نظرات مختلف در حقیقت بداء و عدم وجود اثر مستقل به این نام، مستلزم ضرورت نگارش این مقاله است. با وجود تقریرهای مختلف از بداء، تحلیل و نقد آن­ها، امکان دارد؛ اکنون، سوال این است که تحلیل و نقد تقریر شیخ صدوق در  حقیقت بداء چیست؟ برای پاسخ این پرسش، با بهره گیری از روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی، یافته­هایی بدست آمد و تقریر بداء به تغییر امور تکوینی، تشریعی، فاعلیت و علم خداوند، تبیین، تحلیل و نقد شد. نوآوری­های مقاله این است که تحقیق مستقل  با این عنوان، یافت نشده و با توجه به نسبت­های بی­اساس که از آموزه بداء به شیعیان داده شده و  نمایاندن ریشه­های این نسبت­ها و نحوه شکل گیری بداء با رویکرد جدید و توجه به شبهات، تدوین شده است.

شیخ صدوق, حقیقت بداء, فاعلیت خداوند, علم خداوند, امور تکوینی و تشریعی