حسین صحابی - استادیار گروه تولیدات گیاهی دانشگاه تربت حیدریه، تربت حیدریه و پژوهشگر پژوهشکده زعفران تربت حیدریه، تربت حیدریه
فاطمه معلم بنهنگی - دانش آموخته دکتری رشته اگرواکولوژی،گروه اگروتکنولوژی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد
علی باقری - دانش آموخته دکتری رشته علوم علف های هرز، گروه اگروتکنولوژی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد

پایش شاخص های عملکرد همچون ارزیابی روند و ثبات عملکرد، می تواند راه گشای سیاست گذاری ها و تصمیم گیری های آینده به منظور حفظ و ارتقای عملکرد محصولات کشاورزی مهم در سیستم های زراعی ایران باشد. این پژوهش با هدف بررسی و تعیین میزان ثبات عملکرد زعفران در برخی شهرستان­های استان خراسان رضوی در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ در دانشگاه تربت حیدریه اجرا شد. برای این منظور تمامی آمار قابل دسترس مربوط به سطح زیر کشت و عملکرد زعفران از شهرستان­های مختلف استان خراسان رضوی برای دوره ۳۴ ساله (۱۳۹۹-۱۳۶۵) از آمارنامه های منتشر شده و موجود وزارت جهاد کشاورزی استخراج شده  و مورد استفاده قرار گرفت. پس از بررسی داده ها، شش شهرستان مشهد، تربت حیدریه، نیشابور،کاشمر، گناباد و تایباد که آمار کامل­تری برای آن ها موجود بود انتخاب شد و اطلاعات تکمیلی مورد نیاز با مراجعه حضوری به مراکز جهاد کشاورزی و مراکز تحقیقات کشاورزی هر شهرستان و بر اساس پرسشنامه و فرم­های مربوطه، تهیه و جمع­آوری شد. با تحلیل رگرسیون روند بلندمدت عملکرد و سطح زیر کشت، باقی مانده نسبی و باقی مانده مطلق عملکرد، ضریب تغییرات عملکرد مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها حاصل از پژوهش نشان دادند که سطح زیرکشت زعفران تا حدود سال ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ در تمام شهرستان­های مورد بررسی افزایش یافت اما در سال­های پایانی مطالعه شهرستان­های گناباد و تربت حیدریه که بالاترین میانگین عملکرد زعفران را داشتند با کاهش شدید سطح زیرکشت مواجه شدند. بررسی نتایج نشان داد در شهرستان تربت­حیدریه این کاهش سطح­زیرکشت تحت تاثیر تقسیم­بندی­های جدید این شهرستان و تفکیک بخش­های رشتخوار و زاوه از این شهرستان نیز بوده است. در طی ۳۴ سال گذشته در شهرستان­های تربت حیدریه، گناباد و کاشمر عملکرد زعفران کاهش چشمگیری داشت. شهرستان گناباد که بیشترین میانگین عملکرد را در طی ۳۴ سال گذشته داشت، بیشترین شیب کاهش عملکرد (سالانه ۰۹/۰ کیلوگرم در هکتار) را نیز نشان داد. میزان ثبات عملکرد بوم نظام­های کشت زعفران در شهرستان­های مورد بررسی از وضعیت مطلوبی برخوردار نبود. در مجموع شهرستان­های مختلف بررسی شده میزان باقی مانده نسبی عملکرد بین ۰۱/۰ تا ۱/۱۵۹ درصد متغیر بودکه نشان دهنده­ی بی ثباتی بالادر بوم ­نظام­های کشت زعفران در استان خراسان رضوی بود. در تمام شهرستان­های مورد بررسی به جز گناباد، روند تغییر ضریب تغییرات عملکرد با کاهش روبه رو شد. میانگین سرعت کاهش ضریب تغییرات در این شهرستان­ها بسیار کم (۰۰۵/۰- درصد در سال) محاسبه شد به طوری­که به نظر می­رسد در این شهرستان­ها میزان افزایش ثبات عملکرد با سرعت بسیار ناچیز در حال انجام بود.

پایداری, باقی مانده نسبی, ضریب تغییرات, عمکلرد