هاجر بنائی - گروه علوم قرآن و حدیث ، دانشکده ادبیات ، دانشگاه اصفهان ، اصفهان / ایران
سید مهدی لطفی - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

تحف العقول عن آل الرسول (ص) اثر حسن بن شعبه حرانی یکی از منابع روایی اخلاقی شیعه است که درباره مولف و زمان نگارش و خاستگاه روایات آن اقوال گوناگونی وجود دارد. برخی از علمای متاخر و پژوهشگران معاصر، مولف را از علمای ستودنی شیعه اهل حلب در قرن چهارم می دانند. عده ای از این دسته، وی را همان مولف حقائق اسرار الدین تلقی کرده اند. بعضی نیز او را فردی ناشناخته و نصیری مذهب از قرن ششم برشمرده اند. با وجود این، هویت مولف محل سوال است و ابهام هایی وجود دارد. دستاوردهای این پژوهش نشان می دهد مولف شیعه و اهل حلب است که دست کم در قرن هشتم زیسته است. مبانی فقهی و کلامی مولف، باور پژوهشگران مبنی بر نصیری بودنش را نفی و شیعه بودنش را تایید می کند. همچنین، بررسی سیر تاریخی حلب و تطبیق آن با گفتمان های حاکم بر کتاب از دلایلی است که انتساب مولف به حلب را تصدیق می کند. مولف امامی مذهب، لین الحدیث، زاهد و دنیاگریز است. او اهل البیت (ع) را خلیفه خدا و معصوم می داند و به بعث و عقیده شیعه در جبر و اختیار باورمند است. گفتنی است شناسایی هویت مولف تحف العقول در تاریخ امکان پذیر نیست.

ابن شعبه حرانی, تحف العقول, هویت مولف, خاستگاه روایات, نصیریه