محمددردی محمودی - کارشناس ارشد آب های زیرزمین
عطااله ندیری - استادیار دانشگاه تبریز، دانشکده علوم طبیعی دانشگاه تبریز
اصغر اصغری مقدم - استاد دانشگاه تبریز، دانشکده علوم طبیعی دانشگاه تبریز
مجتبی پوراکبر - دانشجوی دکترای بهداشت محیط
علیرضا مرادیان هره دشت - دانشجوی کارشناسی ارشد زمین شناسی زیست محیطی

سابقه و هدف: آب زیرزمینی جز یکی از مهم ترین منابع آب شیرین در دسترس انسان به حساب می آید. آب زیرزمینی برای اهداف مختلف از جمله شرب، بهداشت، کشاورزی و صنعت استفاده می شود. از این رو بررسی، شناخت و حفاظت از آن به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشکی همانند ایران ضروری به نظر می رسد. منطقه شیرامین با دارا بودن آبخوانی به مساحت تقریبی ۳۴ کیلومترمربع یکی از دشت های حاشیه دریاچه ارومیه است. درک عمیق از فرایندهای غالب هیدروژئوشیمیایی بر سیستم آبخوان در مدیریت منابع آب زیرزمینی بسیار مهم می باشد. روش های گرافیکی از جمله روش های معمول در شناخت فرایندهای غالب آب زیرزمینی می باشد، اما عدم استفاده از برخی پارامترهای شیمیایی همانند (نیترات، آرسنیک و ...) از جمله محدودیت های آن می باشد. روش آنالیز آماری چندمتغیره (تحلیل عاملی، خوشه بندی) به عنوان روشی مکمل همراه با روش های گرافیکی برای شناخت عوامل موثر در کیفیت آب زیرمینی، منشاء یابی آلودگی ها و جهت طبقه بندی نمونه های مشابه مورد استفاده قرار گرفته است. استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) در کنار روش های فوق منجر به دید بهتر و درک آسان تر در بحث آب های زیرزمینی می شود. هدف این پژوهش، شناسایی عوامل موثر بر کیفیت منابع آب منطقه شیرامین، منشایابی آنها و تحلیل هیدروژئوشیمیایی آنها به کمک روش های تحلیل آماری چندمتغیره، گرافیکی و GIS می باشد.مواد و روش ها: به منظور بررسی آب های زیرزمینی منطقه شیرامین، ۱۸ نمونه آب زیرزمینی از سراسر دشت با در نظر گرفتن بهترین پراکنش، جمع آوری و آنالیز شد. برای تفسیر و نشان دادن نتایج پژوهش، روش های تحلیل آماری چندمتغیره (تحلیل مولفه های اصلی (PCA) و تحلیل خوشه ای سلسله مرتبه ای (HCA))، جدول همبستگی، روشهای گرافیکی و GIS استفاده شده است.یافته ها: مقدار نیترات بالاتر و فلوراید کمتر از حد مقدار استاندارد می باشد. تحلیل عاملی منجر به استخراج ۴ عامل (مولفه اول: مولفه کربناته، مولفه دوم: مولفه ناشی از تغذیه بارش و مولفه سوم: ناشی از سولفوفلور، مولفه چهارم مولفه نیترات) شد. خوشه بندی سلسله مرتبه منجر به استخراج دو خوشه شده به نام های HCA۱ (خوشه اول) و HCA۲ (خوشه دوم) شد. نمونه های مربوط به خوشه اول در بالادست دشت با کیفیتی بهتر و نمونه های مربوط به خوشه دوم در پایین دست دشت با EC بالاتر و کیفیتی نامناسب تر قرار دارند.نتیجه گیری: استفاده از روش های تحلیل های چندمتغیره آماری در شناخت عوامل موثر بر کیفیت آب و خوشه بندی آنها خیلی موثر می باشد. همچنین استفاده از روش های گرافیکی و GIS در درک فرایندهای هیدروژئوشیمایی و مکان یابی آنها کمک بسزایی می کند.

آب زیرزمینی, خوشه بندی, تحلیل عاملی, GIS