بازتاب جام جم در اشعار حافظ

از دیرباز اسطوره به خصوص داستان جام جم جایگاه مهمی در ادبیات فارسی داشت و شاعران به آن اشارات زیادی داشتند. یکی از این شاعران که از جام جم زیاد در اشعاش استفاده نمود، خواجه حافظ شیرازی است. جام جم در زمان های دور وقتی که جمشید همه ممالک را به تصرف خود در آورد به کمک خردمندان زمانه خود برای اداره امور مملکت آن را ساخت. اولین بار منجیک ترمذی شاعر قرن چهارم ساغر جمشید را با دو ویژگی ظرفی برای شراب و می گساری و ساغری منتسب به جام جم به کار برده است. پس از او سنایی برای اولین بار بود که معنای عرفانی به جام جم بخشید و از آن تعبیر به دل انسان کرد:به یقین بدان که جام جم دل توست مستقر سرور و غم دل توست در کل سه کاربرد را می توان برای جام جم بازشناسی کرد: ۱- دیدن و اوضاع و احوال گیتی و مشاهده غیب و جهان هستی ۲-جامی صرفا برای نوشیدن ۳- ترکیبی از دو کاربرد قبلی. عارفان جسم و تن را به مسابقه جامی می پنداشتند که با تصفیه و زنگارزدایی می توان به کشف حقیقت دست یافت حافظ هم از جام جم تعبیر به دل و وجود آدمی می کند جام جم را ز مستی حافظ و لازمه رسیدن به آن معرفت آن است که خودی خود را که بر روی حقیقت حجاب افکنده است کنار بزند و معرفت خالص را پیدا کند حافظ چنین معرفتی را در جام جم می بیند. حافظ هم از جمله شاعرانی بود که جام جم را دل انسان کامل یا عارف می دانست اما همیشه هم مقصودش از جام عرفانی نبود؛ بلکه در معانی زمینی هم از آن بهره برده است.

کلیدواژه ها:

جام جم ، حافظ ، دل انسان ، دل عارف