سکینه رسمی - دانشیاردانشگاه تبریز
عباس تابان فرد - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی محض دانشگاه تبریز

یکی از محوری ترین عناصر داستان که طرح کلی داستان بر اساس آن شکل می گیرد، پیرنگ است. در شناخت عناصر داستان، شناسایی عوامل موثر بر انسجام پیرنگ و انطباق آن با عناصر داستانی اجتناب ناپذیر است. حیاتی ترین وجه پیرنگ، تحلیل شبکه علی و معلولی در طول محور عمودی داستان است؛ به هر میزان که این شبکه در بافت داستان نفوذ داشته و پیشبرد داستان را بر عهده داشته باشد، طرح داستان از انسجام بیشتری برخوردار است. در پژوهش حاضر، با تحلیل دو متن داستانی خسرو و شیرین نظامی و یوسف و زلیخای جامی- که متاثر از آن است-، پس از انطباق عناصر پیش برنده طرح داستان مشخص گردید که پیرنگ داستان یوسف و زلیخا به علت وجود شبکه گسترده علی و معلولی و بسامد زیاد حوادث و اعمال داستانی از انسجام بیشتری برخوردار است، درحالی که متن داستانی خسرو و شیرین به دلایل: حجم زیاد عنصر گفتگو، تعدد اتفاقات تصادفی، وجود حوادث به دور از واقعیت که عنصر حقیقت مانندی داستان را به پایین ترین سطح کشانده است، تعداد زیاد ابیات حاشیه ای که با متن داستان بی ارتباط است، عدم وجود حالت تعلیق در متن داستان و... دارای پیرنگ گسسته ای است.

پیرنگ (طرح داستان), خسرو و شیرین, یوسف و زلیخا, گفتگو, اعمال داستانی, تعلیق