امیرحسین مدنی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان

ابوالحسن، علی بن عثمان هجویری، از بزرگان صوفیه و صاحب یکی از کهن ­ترین و با ارزش­ ترین متون صوفیانه فارسی محسوب می­ شود که ضمن تاثیرپذیری از نوشته ­های عرفانی پیشین، تاثیر شگرفی بر تصوف بعد از خویش -از جمله تذکرهالاولیاء- گذاشته است. کشف­المحجوب علاوه بر اشتمال بر مضامین عرفانی، تاریخی و اجتماعی، در بردارنده اطلاعات مهمی از شخصیت، زندگی و اندیشه­ های نویسنده است که با دقت و ژرف­نگری، به بیان دیده­ها، شنیده­ها و یافته­های خود پرداخته است. تحقیق و پژوهشگری، کنجکاوی و جستجوگری، بحث و جدل با مدعیان علم و معرفت، شکایت از مدعیان و صوفیان جاهل زمانه، دفاع از ملامتیه، گزارش ­هایی دقیق درباره بزرگان و فرق صوفیه و آداب تصوف و شرح اسفار و تجارب زندگی، تنها بخشی از داده­ هایی است که بر پایه آن، می­ توان ساختار شخصیتی و فرآیند فردیت هجویری را ترسیم کرد. بر پایه این داده­ ها، شاکله شخصیت و اندیشه هجویری را می­ توان ترکیبی از «علم بحثی» و «شهود قلبی» قلمداد کرد؛ زیرا از یک سو، ارزش فراوانی برای آموختن در آن دیده می شود و از سوی دیگر، در اندیشه ­اش، مشاهده حق در دنیا و عقبی، مرهون مجاهده سالک تلقی شده است. نگارنده در این مقاله کوشیده است تا بعد از مقدماتی درباره زندگی، سفرها، مشایخ و آثار هجویری، با محوریت کشف ­المحجوب، به شاخص ترین مولفه­ های شخصیت و دیدگاه­ های هجویری اشاره و از این طریق، در حد توان، فقدان اطلاعات موجود درباره زندگی و شخصیت وی را جبران کند.

هجویری, کشف المحجوب, مشایخ هجویری, شخصیت, اندیشه