سعید صالحیان - Rural Geography and Planning, Shahid Beheshti University
رحمت اله منشی زاده - Rural Geography and Planning, Shahid Beheshti University

چکیده حوضه آبریز رودخانه زاینده­رود یکی از حساس ترین حوضه­های آبریز کشور به لحاظ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. در دو دهه اخیر حوضه زاینده رود دچار تنش آبی شده، به طوری که حدود سه پنجم طول رودخانه در قسمت های میانی و پایین دست با ناپایداری منابع آب مواجه شده و به طور موقتی در آمده است. با خشکی جریان آب رودخانه، تخصیص آب به بخش کشاورزی با مشکل مواجه شده، به­ طوری ­که در ۱۰ سال اخیر تنها ۵ بار و آن هم فقط در چند ماه آب به طور کامل جریان داشته است. موقعیت بسته و خاصیت زایندگی حوضه زاینده­رود به گونه­ای است که میزان برداشت از آب زیرزمینی در وقوع یا تشدید ناپایداری آبی حوضه موثر می باشد. در این پژوهش منابع آب زیرزمینی (قنات، چاه) و چشمه­های موجود در حوضه زاینده­رود در دو دوره آمار برداری ۱۳۸۵ و ۱۳۹۰ و تغییرات آن­ها مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که پس از وقوع ناپایداری منابع آب، کشاورزان برای جبران کم آبی و ادامه فعالیت خود، سعی در جبران کمبود آب از طریق حفر چاه و بهره برداری از آب زیرزمینی داشته اند. این امر در افزایش چاه ها از بخش های میانی حوضه تا انتهای رودخانه قابل مشاهده است، به طوری که طی ۱۰ سال (۹۰-۱۳۸۰) حدود ۹۰۰۰ حلقه چاه برای جبران کم آبی در حوضه زاینده رود حفر شده و طی این زمان به طور میانگین ۵ متر سطح ایستابی سفره های زیرزمینی کاهش یافته است. همچنین در این دوره قنوات حوضه زاینده رود با کاهش آبدهی و خشکی شدیدی روبرو شده و تعداد چشمه ها نیز به دلایل اقلیمی، کاهش داشته است. افزایش برداشت از سفره­های زیرزمینی موجب تشدید وضعیت ناپایدار آبی و خشکی حوضه گردیده است.

Groundwater resources, Wells, Qanats, Springs, Zayandeh-Rud Basin, واژه های کلیدی: منابع آب زیرزمینی, چاه, قنات, چشمه, حوضه آبریز زاینده رود