سمیه خادمی - دانشگاه سمنان
حجت اله جوانی - دانشگاه الزهرا

تصوف و آموزه­های عرفانی، جایگاه ویژه­ای در ادبیات فارسی به خود اختصاص داده است. دیوان غزلیات بیدل دهلوی، به عنوان نماینده سبک هندی، یکی از متون ادبی است که حاوی معانی عمیق و ژرف آموزه­های عرفانی است. مقاله­ی حاضر، با روش توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر دیوان غزلیات بیدل، به بررسی جایگاه عرفان عملی و مقامات و احوال در اشعار بیدل پرداخته است. مقامات و احوال در سیروسلوک عملی، بسیار حائز اهمیت است و در اکثر کتب عرفای مسلمان، به این موضوع پرداخته شده است. بیدل نیز در دیوان غزلیات خویش، به شکل گسترده و چشمگیری موضوع مقامات و احوال در سیروسلوک عملی را با آرایه­های زیبای ادبی بیان می­کند.     به طور کلی در تقسیم بندی که عرفا برای مقامات و احوال انجام داده­اند، می­توان هفت مقام توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا، و ده حال مراقبت، قرب، محبت، خوف، رجاء، شوق، انس، اطمینان، مشاهده و یقین را نام برد، که تمامی این مقامات و احوال در دیوان بیدل در ابیات زیادی آمده است. با توجه به اینکه فهم اشعار بیدل، مشکل است و تاکنون شرحی بر دیوان غزلیات او نوشته نشده است، ضروری است با دسته بندی اشعار او در زمینه مقامات و احوال، بازتاب این مقامات و احوال در دیوان او مورد بررسی قرار گرد.

Sufism, Stations, States, Bidel Dehlavi, Collection of Lyric(Divan Ghazaliyat), عرفان عملی, مقامات و احوال, بیدل دهلوی, دیوان غزلیات.