فاطمه زمانی - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کوثر بجنورد
مژگان میرحسینی - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کوثر بجنورد

انسان­شناسی فرهنگی به ارتباط فرهنگ با نظام­های مختلف یک جامعه همانند سیاست، آیین و رسوم مذهبی، باورهای عامه، نظام طبقاتی، تمایزات جنسیتی و غیره می­پردازد. سه­خشتی­های کرمانجی یکی از قالب­های شعری ادبیات عامه خراسان شمالی است که به گویش کرمانجی سروده می­شود. این قالب شعری از گذشته تاکنون محمل اندیشه­ها، باورها، آیین و رسوم سرایندگانش بوده ­است؛ از این­رو در مقاله حاضر با روش توصیفی­ تحلیلی بر پایه نظریه انسان­شناسی فرهنگی، کاربردی­ ساختاری، درصدد پاسخ­دادن بدین پرسش است که نظم پدیداری و اعتقادی فرهنگ در سه­خشتی­های کرمانجی کدام است و ساختار و کارکرد هریک از آن­ها چگونه قابل تحلیل و واکاوی است. بدین منظور با استناد به منابع کتابخانه­ای ۱۰۰۰ نمونه سه­خشتی، گزینش و پربسامدترین نمودهای فرهنگی استخراج و سپس تحلیل شده­­است. نتیجه این بررسی نشان­ می­دهد نظام خانوادگی کرمانج­ها مبتنی بر خانواده گسترده و پدرتبار است. الگوی ازدواج در بین آنان درون­همسری و به­ندرت در خانواده­های ثروتمند به صورت چندهمسری است. همچنین جنسیت بر نوع وظایف افراد خانواده تاثیرگذار است مردان وظیفه حفاظت از زنان و کودکان و احشام را داشتند و زنان وظیفه تهیه محصولات دامی، پخت ­غذا و آوردن آب  از چشمه، بافندگی و غیره داشتند. تحلیل نظم اعتقادی فرهنگ (باورها، عقاید و مذهب) در سه­خشتی­ها نشان می­دهد که علاوه بر پذیرش مذهب تشیع، برخی از باورهای کهن، مانند اعتقاد به سحر و جادو و وجود حیوانات و گیاهان  توتمی (شتر و میش سفید، گل محمدی و لاله) در بین ایشان تداوم یافته­­است. انواع پوشش­های یاد­شده در این اشعار مانند شلیوار، پیراهن و روسری، متناسب با اعتقادات مذهبی و نیز حاکی از مبادلات تجاری کرمانج­های خراسان با اقوام و مناطق دیگر ایران است. بازی­های یادشده در سه­خشتی­ها مانند اسب­دوانی و پشم­ریسی، دلالت بر تاثیر شرایط زیست­بومی و جنسیت بر آن دارد.

سه خشتی, زندگی شبانی, نظام خانواده, آیین و رسوم, باورهای عامه, انسان شناسی فرهنگی