مقایسه مدل های TOPSIS، SAW، ELECTRE و VIKOR به منظور بررسی اولویت فرسایش پذیری و سیل خیزی زیرحوزه های آبخیز
- سال انتشار: 1401
- محل انتشار: فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره: 24، شماره: 2
- کد COI اختصاصی: JR_ESTJ-24-2_006
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 85
نویسندگان
استادیار مجتمع آموزش عالی شیروان.
فارغ التحصیل دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. (مسوول مکاتبات)
چکیده
زمینه و هدف: تعیین مناطق مولد سیل و اولویتبندی زیرحوضهها از نظر قابلیت سیلخیزی و رسوبزایی میتواند در مدیریت بهتر حوزه آبخیز نقش مهمی داشته باشد. بدین منظور هدف این تحقیق اولویتبندی قابلیت سیلخیزی و رسوبزایی زیرحوزههای آبخیز بنکوه با استفاده از روشهای تصمیمگیری چند معیاره TOPSIS، SAW، ELECTRE و VIKOR بود. مواد و روشها: در مطالعه حاضر شاخصهای ارزیابی مساحت، ارتفاع متوسط حوضه، تراکم زهکشی، شماره منحنی، درصد پوشش، تولید رسوب، ضریب گراولیوس، نسبت تحویل رسوب، شیب متوسط حوضه، ارتفاع رواناب و زمان تمرکز استفاده شد. سپس با استفاده از روش AHP وزن هریک از شاخصها برآورده شده است. در ادامه پس از تشکیل ماتریس تصمیم با ۱۸ گزینه (زیرحوضه) و ۱۱ معیار(شاخص ارزیابی) به منظور اولویتبندی زیر حوضهها از فنون TOPSIS، SAW، ELECTRE و VIKOR استفاده شد. به منظور تلفیق رتبه فنون پیشنهادی از روشهای بردا و کپلند استفاده شد. از روش مجموع مربعات خطا (RSS)، برای تعیین نزدیکترین روش به نتیجه نهایی استفاده شد. همچنین به منظور اعتبارسنجی مدلها به برآورد درصد تغییرات و شدت تغییرات پرداخته شد. یافتهها: نتایج نشان داد، شاخص ارتفاع رواناب بیشترین وزن (۱۸/۰) و شاخص ضریب گراولیوس کمترین وزن (۰۲۸/۰) را از نظر کارشناسان به خود اختصاص داده است. نتایج اولویت بندی نشان داد، در روشهای SAW، TOPSIS و VIKOR زیرحوضههای ۹، ۴ و ۲ اولویتهای اول تا سوم را به خود اختصاص دادهاند و در حالت بحرانیتری قرار دارند، اما در روش ELECTRE زیر حوضههای ۹، ۴، ۲ و ۷ در حالت بحرانیتری قرار گرفتهاند. با توجه به نتایج حاصل از تلفیق رتبه فنون پیشنهادی، زیرحوضههای ۹، ۴ و ۲ به ترتیب در اولویتهای اول تا سوم قرار دارند و از وضعیت بحرانیتری نسبت به بقیه زیرحوضهها برخوردار هسستند. مطالعات میدانی نتایج تحقیق را به خوبی نشان میدهد، چرا که زیر حوضه ۹، ۴ و ۲ دارای بیشترین حد فرسایش، شیب زیاد و بارندگی شدید هستند. همچنین پهنههای دارای قابلیت سیلخیزی و رسوبزایی در منطقه نشان داد که ۳۲% منطقه در خطر زیاد و خیلی زیاد قرار دارند. نتایج مجموع مربعات خطا نشان داد، روش VIKOR کمترین خطا و روش ELECTRE بیشترین خطا را نسبت به رتبهبندی نهایی دارا است. همچنین روشهای TOPSISوVIKOR با کمترین درصد تغییرات (۷۲/۵۹ درصد) در رتبه اول و روش ELECTRE با بیشترین درصد تغییرات (۲۷/۶۵ درصد) در رتبه آخر قرار دارند. کمترین شدت تغییرات نیز در روش VIKOR (۵۹/۴) و بیشترین مقدار شدت تغییرات در روش ELECTRE (۶۱/۵) مشاهده شد. بحث و نتیجه گیری: فنون تصمیمگیری چند معیاره، یک رویکرد عملی و مناسب برای تصمیمگیری بهتر بر مبنای علوم ریاضیات و بهینهسازی هستند. بنابراین میتوان گفت به منظور مدیریت زیر حوضهها از نظر اجرای عملیات زیستی و سازهای کنترل سیل با چند تابع هدف و با توجه به عملیات پرهزینه آبخیزداری، میتوان از روشهای تصمیمگیری چند معیاره استفاده کرد تا اولویتبندی بر اساس یک منطق ریاضی انجام گیرد.کلیدواژه ها
سیل خیزی, فرسایش پذیری, روش های تصمیم گیری چند معیاره, حوضه رودخانه حبله روداطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.