مقایسه مدل های TOPSIS، SAW، ELECTRE و VIKOR به منظور بررسی اولویت فرسایش پذیری و سیل خیزی زیرحوزه های آبخیز

  • سال انتشار: 1401
  • محل انتشار: فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره: 24، شماره: 2
  • کد COI اختصاصی: JR_ESTJ-24-2_006
  • زبان مقاله: فارسی
  • تعداد مشاهده: 85
دانلود فایل این مقاله

نویسندگان

مهدی تیموری

استادیار مجتمع آموزش عالی شیروان.

احسان الوندی

فارغ التحصیل دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.  (مسوول مکاتبات)

چکیده

زمینه و هدف: تعیین مناطق مولد سیل و اولویت­بندی زیرحوضه­ها از نظر قابلیت سیل­خیزی و رسوب­زایی می­تواند در مدیریت بهتر حوزه آبخیز نقش مهمی داشته باشد. بدین منظور هدف این تحقیق اولویت­بندی قابلیت سیل­خیزی و رسوب­زایی زیرحوزه­های آبخیز بنکوه با استفاده از روش­های تصمیم­گیری چند معیاره TOPSIS، SAW، ELECTRE و VIKOR  بود.   مواد و روش­ها: در مطالعه حاضر شاخص­های ارزیابی مساحت، ارتفاع متوسط حوضه، تراکم زهکشی، شماره منحنی، درصد پوشش، تولید رسوب، ضریب گراولیوس، نسبت تحویل رسوب، شیب متوسط حوضه، ارتفاع رواناب و زمان تمرکز استفاده شد. سپس با استفاده از روش AHP وزن هریک از شاخص­ها برآورده شده است. در ادامه پس از تشکیل ماتریس تصمیم با ۱۸ گزینه (زیرحوضه) و ۱۱ معیار(شاخص ارزیابی) به منظور اولویت­بندی زیر حوضه­ها از فنون TOPSIS، SAW، ELECTRE و VIKOR استفاده شد. به منظور تلفیق رتبه فنون پیشنهادی از روش­های بردا و کپ­لند استفاده شد. از روش مجموع مربعات خطا (RSS)، برای تعیین نزدیک­ترین روش به نتیجه نهایی استفاده شد. همچنین به منظور اعتبارسنجی مدل­ها به برآورد درصد تغییرات و شدت تغییرات پرداخته شد. یافته­ها: نتایج نشان داد، شاخص­ ارتفاع رواناب بیشترین وزن (۱۸/۰) و شاخص ضریب گراولیوس کمترین وزن (۰۲۸/۰) را از نظر کارشناسان به خود اختصاص داده است. نتایج اولویت بندی نشان داد، در روش­های­ SAW، TOPSIS و VIKOR زیرحوضه­های ۹، ۴ و ۲  اولویت­های اول تا سوم را به خود اختصاص داده­اند و در حالت بحرانی­تری قرار دارند، اما در روش ELECTRE زیر حوضه­های ۹، ۴، ۲ و ۷  در حالت بحرانی­تری قرار گرفته­اند. با توجه به نتایج حاصل از تلفیق رتبه فنون پیشنهادی، زیرحوضه­های ۹، ۴ و ۲ به ترتیب در اولویت­های اول تا سوم قرار دارند و از وضعیت بحرانی­تری نسبت به بقیه زیرحوضه­ها برخوردار هسستند. مطالعات میدانی نتایج تحقیق را به خوبی نشان می­دهد، چرا که زیر حوضه ۹، ۴ و ۲ دارای بیشترین حد فرسایش، شیب زیاد و بارندگی شدید هستند. همچنین پهنه­های دارای قابلیت سیل­خیزی و رسوب­زایی در منطقه نشان داد که ۳۲% منطقه در خطر زیاد و خیلی زیاد قرار دارند. نتایج مجموع مربعات خطا نشان داد، روش VIKOR کمترین خطا و روش ELECTRE بیشترین خطا را نسبت به رتبه­بندی نهایی دارا است. همچنین روش­های TOPSISوVIKOR  با کمترین درصد تغییرات (۷۲/۵۹ درصد) در رتبه اول و روش ELECTRE با بیشترین درصد تغییرات (۲۷/۶۵ درصد) در رتبه آخر قرار دارند. کمترین شدت تغییرات نیز در روش VIKOR (۵۹/۴) و بیشترین مقدار شدت تغییرات در روش ELECTRE (۶۱/۵) مشاهده شد. بحث و نتیجه گیری: فنون تصمیم­گیری چند معیاره، یک رویکرد عملی و مناسب برای تصمیم­گیری بهتر بر مبنای علوم ریاضیات و بهینه­سازی هستند. بنابراین می­توان گفت به منظور مدیریت زیر حوضه­ها از نظر اجرای عملیات زیستی و سازه­ای کنترل سیل با چند تابع هدف و با توجه به عملیات پرهزینه آبخیزداری، می­توان از روش­های تصمیم­گیری چند معیاره استفاده کرد تا اولویت­بندی بر اساس یک منطق ریاضی انجام گیرد.

کلیدواژه ها

سیل خیزی, فرسایش پذیری, روش های تصمیم گیری چند معیاره, حوضه رودخانه حبله رود

اطلاعات بیشتر در مورد COI

COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.

کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.