سید محسن مهرابی - دانشگاه ارومیه

توجه به نثر هنرمندانه و کوشش برای اظهار فضل و هنر در نوشتن، از دیرباز، موجب به کارگیری صنایع ادبی و واژگان مهجور و متروک در آفرینش متونی ادبی شده است که نوعی از آن با عنوان مقامه شناخته می شود. پس از انتشار نخستین مقامه ها در زبان فارسی، این گونه ی ادبی از سیطره موضوعات معدود و محدود بیرون آمد و در مواردی عنوان مقامه نیز از آن گرفته شد؛ اما مختصات و ویژگی های آن در قالب عناوینی نو ادامه یافت. یکی از گونه های نثر فارسی که نویسنده در آن مانند مقامه در پی هنرنمایی و آفرینش اثری ادبی است، منشآت و نامه نگاری است که منشآت فرهاد میرزا معتمدالدوله یکی از نمونه های آن در عصر قاجار است. در این پژوهش به شیوه تحلیلی- توصیفی به جست وجوی ویژگی های مقامه در منشآت فرهادمیرزا و بررسی پیروی او از ویژگی های این گونه ی ادبی در نگارش منشآت خواهیم پرداخت. برآیند پژوهش نشان می دهد که فرهادمیرزا در منشآت با به کارگیری صنایع ادبی و خلق نثر فنی و استفاده از لغات مهجور و متروک، مانند مقامه نویسان پیشین به اعنات و لزوم مالایلزم می پردازد و از سجع و واژگان تازی در جملات فارسی نیز بهره می گیرد. در برخی از عبارات هم، معنا و مفهوم جمله را فدای لفاظی می کند؛ به گونه ای که می توان منشآت او را یکی از واپسین نمونه های مقامه نویسی در ادبیات فارسی دانست.

فرهاد میرزا، قاجار، منشآت، نثر فنی، مقامه