حسن شاه ملک پور - استادیار گروه حقوق دانشگاه گیلان
کورش عظیمی - دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه گیلان

افترا یا انتساب ناروای رفتاری مجرمانه به دیگران، گاه شرافت و آبرو و گاهی اعتبار اجتماعی اشخاص را نشانه می گیرد؛ از این رو حقوق کیفری، اشخاصی که آبرو و شهرت آنان مورد هجمه قرار گرفته است را تحت حمایت خود قرار داده و با تعقیب و مجازات مفتریان سعی می کند تعادل و آرامش ازدست­ رفته را به جامعه بازگرداند. پیشینه جرم انگاری افترا در حقوق اسلامی به صدر اسلام برمی گردد و افترای جنسی تحت عنوان رمی یا قذف، رفتاری مذموم و قابل مجازات به شمار آمده است (نور، ۴ و ۲۳). اگرچه به لحاظ محتوا و ماهیت آیات مذکور، به نظر می رسد منظور از محصنات، زنان پاکدامن و لزوما زنده باشند، اما در سنوات اخیر قانونگذار به دفاع از آبرو و شهرت مردگان برخاسته و قذف علیه میت را بسان افترای جنسی زنده ها، موجبی برای مجازات حدی محسوب نموده است (ماده ۲۴۵ق.م.ا). صرف­ نظر از موارد سقوط حد قذف به واسطه اثبات، تصدیق، لعان یا گذشت مقذوف که دست کم در سه حالت آخر میت نمی تواند ایفای نقش نماید و از این حیث ادعای احتمالی قاذف مبنی بر حقانیت او در ایراد افترا قابل رد یا اثبات نیست، باوجود غلبه جنبه خصوصی و حق الناسی این جرم و نیز عدم اهلیت میت در استیفاء حق بر اساس مبانی فقهی و قانون مدنی، مطرح نمودن چنین جرمی اساسا دارای ایراد و اشکال است. در این نوشتار مبانی و مستندات فقهی و حقوقی تعمیم قذف به دنیای مردگان، غلبه جنبه خصوصی آن و مکانیسم توریث حق قذف به بازماندگان میت در آراء اندیشه ورزان شیعه و اهل­ سنت را به ­روش توصیفی ژرفانگر تحلیل می کنیم.

قذف, بزه دیدگی میت, اهلیت استیفا, حق الناس, توریث حق