علی اصغر غفوری - استادیار گروه زبان و ادب ی ات فارسی دانشگاه یاسوج
یاسر عظیمی مقدم - کارشنا س ارشد زبان و ادبی ات فارسی

زبان شناسی شناختی یکی از مکاتب جدید در حوزهی زبان شناسی است که رابطه ی میان زبان انسان با ذهن و تجارب اجتماعی و ملموس او را بررسی می کند. پیروان این مکتب بر این باورند که زبان ابزار منعکس کننده ی الگوهای اندیشه و ویژگی های ذهن انسان است. بنابراین مطالعه ی زبان، مطالعه ی الگوهای ذهنی سخنگویان آن است. ساخت های حاصل از تجربیات انسان از جهان خارج در ذهن او شکل می گیرد و او آنها را به زبان خود انتقال می دهد تا توانایی بیان مفاهیم مجرد و انتزاعی را در قالب این ساخت ها بیابد. این ساخت های مفهومی را «طرحواره های تصویری» نامیده اند. بحث از این طرحواره ها از مباحث موردتوجه در پژوهش های معنی شناسی شناختی است. پژوهش حاضر سعی دارد تا با تحلیل رباعیات انوری ابیوردی، در چارچوب نظری هی معناشناسی، میزان کاربرد هر یک از طرحواره های حرکتی، حجمی و قدرتی را برای خلق معنا در شعر این شاعر بررسی کند. از این رو تعداد ۲۸۰ رباعی حاوی این طرحواره ها استخراج و بررسی و درنتیجه مشخص شد که در ۴۴ مورد از آنها برای مفهوم سازی از طرحواره های مزبور استفاده شده است. در اشعار مورداشاره طرحواره های قدرتی با دربرگرفتن مفاهیمی چون غم، عشق و وصال بیشترین فراوانی را دارد. بعد از آن طرحواره های حجمی با دلالت بر موضوعاتی چون شیء باارزش، پیمانه و دام که عمدتا با درد و اندوه همراه اند، قراردارد. کمترین سهم را هم طرحواره های حرکتی با موضوعاتی چون رفتن، نشستن و کناره گیری کردن داراست.

معنی شناسی شناختی، طرحواره های تصویری، طرحواره های قدرتی، رباعی، انوری